Klauzule indemnifikacyjne (ang. contractual indemnities, niem. Freistellungsklauseln) należą - jak podkreśla m.in. Marcin Łolik, doktor nauk prawnych, senior associate w kancelarii Garrigues - do ważnego elementu obrotu prawnego. Zadaniem ich jest jasne określenie ciężaru ponoszenia odpowiedzialności za danego typu zdarzenia pomiędzy stronami kontraktu (przy czym klauzule te mogą być również zastrzegane na korzyść podmiotów trzecich). - Tego typu postanowienia dookreślają, kto ponosi ciężar ekonomiczny odpowiedzialności za wystąpienie danego zdarzenia – często bez względu na okoliczność, czy jest to ten sam podmiot, który powinien ponosić ciężar odpowiedzialności z czysto prawnego punktu widzenia. Tym samym, prowadzą one do urealnienia odpowiedzialności i podkreślenia jej gwarancyjnej funkcji. W swoich założeniach klauzule mogą dotyczyć roszczeń powstałych na podstawie kontraktowej, deliktowej, a także stricte publicznoprawnych zobowiązań – wyjaśnia.

Szerzej>>

Popularne w umowach ramowych, dystrybucyjnych

Takie klauzule spotykane są m.in. w umowach zawieranych w stosunkach transgranicznych, mogą to być umowy ramowe o współpracy, umowy dystrybucyjne oraz innego rodzaju umowy, na podstawie których strony świadczą na swoją rzecz różnego rodzaju usługi.

Czytaj w LEX: Klauzule indemnifikacyjne w prawie polskim >>>

Czytaj w LEX: O klauzulach indemnifikacyjnych i pojęciu umowy gwarancyjnej >>>

Co ważne, w takich umowach znajdują się często w końcowej części, bywa że przedsiębiorcy nie przykuwają do nich większej uwagi, przyjmując, że jest to pewnego rodzaju standard. A to błąd bo postanowienia indemnifikacyjne mogą być istotnym elementem negocjacji lub osią sporu.

Praktyka kontraktowa bardzo chętnie posługuje się tego typu postanowieniami umownymi . Klauzule te zakładają, że zobowiązany z tytułu takiej klauzuli (ang. indemnitor albo indemnifying party) w odniesieniu do drugiej strony (ang. indemnitee albo indemnified party) zaciąga zobowiązanie do uchronienia jej od ustalonego rodzaju roszczeń bądź też zrekompensowania jej szkód związanych z określonymi roszczeniami. Zobowiązanie to może przybierać różnego rodzaju postacie. Może prowadzić do ochrony przed roszczeniami osób trzecich (ang. third party indemnity), ale może dotyczyć również stosunków między stronami (ang. party to party indemnity). Najczęściej klauzule tego typu występują w umowach dotyczących przeniesienia praw (np. asset deal lub share deal) bądź też szeroko rozumianej współpracy, kiedy strony świadczą określone usługi.

Czytaj w LEX: Klauzule indemnifikacyjne w praktyce obrotu gospodarczego >>>

Czytaj w LEX: Indemnifikacja zobowiązań publicznoprawnych w umowach pod prawem polskim >>>

Jak wyjaśnia mec. Łolik, charakter zobowiązania wynikający z tego typu klauzul sprowadza się w zakresie ekonomicznym do założenia, że strona zobowiązania (gwarant) przyjmuje na siebie ciężar ekonomiczny związany z wystąpieniem określonego typu zdarzenia. Takim zdarzeniem jest zazwyczaj roszczenie podmiotu trzeciego (czy to prywatnego, czy publicznego) lub jednej ze stron kontraktu o spełnienie określonego świadczenia pieniężnego (chociaż mogą się również zdarzać świadczenia innego typu) powstałego z ustalonego tytułu prawnego. W tym przypadku gwarant zobowiązany jest bądź do takiego działania, aby tego typu zobowiązanie w ogóle nie powstało, bądź też do zrekompensowania wierzycielowi szkody powstałej w wyniku spełnionego świadczenia na rzecz takiego podmiotu trzeciego.

Czytaj w LEX: Polemicznie o roszczeniu odszkodowawczym i jego przedawnieniu w związku z klauzulami indemnifikacyjnymi >>>

Podmiot zobowiązany występuje tutaj w roli gwaranta niezaistnienia określonego skutku – czyli powstania odpowiedzialności. Na tle prawa polskiego podstaw tego typu konstrukcji prawnej należy poszukiwać przede wszystkim w normie art. 392 k.c. (umowa o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia) oraz art. 353[1] k.c. (zasada swobody umów) . Gwarant – co do zasady – może samodzielnie decydować o sposobie osiągnięcia zapewnionego skutku wszelkimi legalnymi sposobami.

 Cel? Ograniczenie ryzyka

Postanowienia te mają na celu ograniczenie ryzyka związanego z wejściem w relację handlową i określenie podziału odpowiedzialności za różne zdarzenia pomiędzy stronami umowy. Wskazują one, która ze stron kontraktu ponosi ciężar ekonomiczny odpowiedzialności za wystąpienie danego zdarzenia.

W praktyce - na podstawie postanowień indemnifikacyjnych jedna strona umowy zaciąga zobowiązanie względem drugiej strony do zrekompensowania jej szkód jakie mogą wystąpić w związku z określonymi zdarzeniami lub do uchronienia jej przed określonymi roszczeniami. Jak podkreślają prawnicy takie klauzule mogą się różnić treścią i zakresem. Ich celem jest często ochrona przed potencjalnymi roszczeniami ze strony osób trzecich - zarówno podmiotów prywatnych, jak i publicznych. Warto też pamiętać, że mi większa wartość kontraktu, tym wzrasta rola takiej klauzuli.

Czytaj w LEX: O klauzulach indemnifikacyjnych, representations and warranties i instytucjach pokrewnych w prawie polskim >>>

Obowiązki wierzyciela

Omawiane klauzule, mimo że zdecydowany nacisk kładą na zobowiązania gwaranta, często wprowadzają określone zobowiązania również po stronie wierzyciela z tytułu klauzuli indemnifikacyjnej (tj. dłużnika ze zobowiązania głównego). Przykłady? Obowiązek poinformowania o zgłoszonym roszczeniu w określonym czasie, umożliwieniu działania w imieniu wierzyciela (chodzi tutaj chociażby o możliwość udzielenia pełnomocnictwa profesjonalnym pełnomocnikom), obowiązek współdziałania z gwarantem (czasem nawet udzielenia wskazanym prawnikom pełnomocnictwa do podejmowania działań w imieniu wierzyciela), obowiązek konsultacji podejmowanych działań ze zobowiązanym z takiej klauzuli czy też wręcz stosowanie się do jego instrukcji itp.

Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania (GAAR)

Jakub Jankowski

Sprawdź