Autorka jest redaktorem naukowym wydanej właśnie książki Nieruchomości rolne w praktyce notarialnej.

Jak pisze, o ile jednak wypracowanie uniwersalnej definicji, satysfakcjonującej na gruncie każdego aktu prawnego i w każdym czasie, zdaje się być niemożliwe do zrealizowania, o tyle postulat de lege ferenda nawiązania do definicji osoby bliskiej jako osoby znajdującej się w kręgu spadkobierców ustawowych, zasługuje na aprobatę. Takie ujęcie rozszerzyłoby zakres pojęcia osoby bliskiej, co więcej prowadziłoby do względnego ujednolicenia siatki pojęciowej w sferze obrotu prawnorolnego.

Czytaj: SN robi wyjątek w nowej ustawie o obrocie ziemią>>

Dla obrotu nieruchomościami rolnymi nie ma nic bardziej niebezpiecznego aniżeli zamęt terminologiczny w odniesieniu do fundamentalnych kategorii pojęciowych. Stąd też silniejsze nawiązanie w ramach tegoż obrotu do Kodeksu cywilnego, w tym do pojęcia osoby bliskiej jako osoby znajdującej się w kręgu spadkobierców ustawowych, ocenione musi być pozytywnie.

Po drugie, analiza definicji legalnej osoby bliskiej z art. 2 pkt 6 u.k.u.r. prowadzi do wniosku, że de lege lata doszło do niezrozumiałego zawężenia pojęcia osoby bliskiej. W katalogu osób bliskich nie została wymieniona osoba pozostająca faktycznie we wspólnym pożyciu. Nie uwzględniono także zięcia, synowej czy dalszych krewnych opiekujących się osobami starszymi w gospodarstwie rolnym. Wydaje się zatem, że przez brak włączenia w obszar prawny takich instytucji społecznych jak np. konkubinat, ustawodawca nie tylko nie dąży do usankcjonowania istniejących praktyk społecznych, ale wręcz im przeciwdziała.

Po trzecie, przy jednoczesnym definicyjnym zawężeniu kręgu zaliczanego do osób bliskich, znacznie poszerzono zakres preferencji przysługujących w związku z uzyskaniem przymiotu osoby bliskiej.

Po czwarte, legalnej definicji osoby bliskiej z art. 2 pkt 6 u.k.u.r. nie można uznać za skuteczny środek eliminowania wieloznaczności słów czy zwrotów językowych użytych przez ustawodawcę w treści tej ustawy. Potwierdzeniem tej tezy są wątpliwości zgłoszone przez K. Maja, co do pojawiających się w praktyce notarialnej tzw. przypadków granicznych, dotyczących możliwości wyłączenia działania przepisów ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego w określonych sytuacjach.

 

POLECAMY



Na tym tle K. Maj prezentuje pogląd, że ze względu na wprowadzoną zasadę, że nabycie nieruchomości rolnej może nastąpić tylko na rzecz rolnika indywidualnego w rozumieniu ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, a wszelkie wyłączenia są wyjątkami – winny one być wykładane ściśle. Równocześnie, akcentując brak konsekwencji ustawodawcy, autor odnotowuje, że jednak sam ustawodawca, po drugim czytaniu w Sejmie ustawy zmieniającej, dodał do art. 2a ust. 1 zdanie drugie, które stanowi, że jeżeli nabywana nieruchomość rolna lub jej część ma wejść w skład wspólności majątkowej małżeńskiej, wystarczające jest, gdy rolnikiem indywidualnym jest jeden z małżonków. W przypadkach wskazanych wyżej dochodzi do nabycia przez osobę bliską (córkę, syna). Stosując przez analogię doprecyzowanie wskazane wyżej, dotyczące rolnika indywidualnego, K. Maj przyjmuje, że sytuacje te są objęte zwolnieniem dotyczącym osoby bliskiej. Wobec braku możliwości wyodrębnienia przedmiotu nabycia (nabycie do majątku objętego wspólnością ustawową lub z takiego majątku), w ocenie K. Maja, należy dać pierwszeństwo przepisom dopuszczającym wyjątki . Podobne stanowisko prezentuje H. Ciepła. Autorka podkreśla, że prawidłowa wykładnia art. 2a u.k.u.r. prowadzi do wniosku, że ma on zastosowanie także w sytuacji, w której jeden z małżonków, jako osoba bliska, korzysta ze zwolnienia na podstawie art. 2a ust. 3 u.k.u.r., jeżeli nieruchomość ma wejść do wspólności ustawowej.

O ile taki punkt widzenia może być uzasadniony, o tyle raz jeszcze podkreślić należy, że według zasad wykładni pojęcia zdefiniowane w akcie prawnym nie mogą mieć innego znaczenia, niż wynikające z definicji. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na definicję osoby bliskiej z art. 2 pkt 6 u.k.u.r. w kontekście analizowanego w teorii prawa problemu logicznych typów definicji legalnych. Definicja osoby bliskiej z art. 2 pkt 6 u.k.u.r. jest definicją legalną zakresową, tj. taką, której sformułowanie polega na tym, że w jej definiensie wyróżnia się nazwy, których zakresy wchodzą w zakres nazwy definiowanej. Co więcej, jest to definicja legalna zakresowo pełna tzn. taka, która wymienia w definiensie wszystkie elementy zakresu, a nie ogranicza się jedynie do wyróżnienia przykładu tych elementów.

Gdyby ustawodawca chciał rozszerzyć katalog osób bliskich sformułowany na potrzeby obrotu nieruchomościami rolnymi, wskazałby w nim expressis verbis na zięcia, synową, pasierba czy dalszych krewnych, bądź też skonstruowałby definicję legalną zakresową niepełną, przesądzając tym samym, że pod pojęciem osoby bliskiej rozumieć należy w szczególności zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, dzieci rodzeństwa, małżonka, osoby przysposabiające i przysposobione. Pozostając przy tych spostrzeżeniach, postuluję daleko idącą ostrożność przy pokusie preferowania rozszerzającej wykładni art. 2 pkt 6 u.k.u.r. W moim przekonaniu unormowanie art. 2 pkt 6 u.k.u.r. oznacza wykluczenie osób nieobjętych katalogiem osób bliskich z możliwości korzystania z „ulgowych” warunków nabywania nieruchomości rolnych.

Więcej o publikacji>>