Projekt przez sześć lat opracowywała powołana przez RPD komisja kodyfikacyjna. Celem - jak podkreśla Marek Michalak - była zmiana podejścia do prawa rodzinnego i uregulowanie w jednym akcie prawnym trzech obszarów: prawa materialnego, prawa procesowego i prawa wykonawczego. Założeniem była ochrona dobra dziecka i wsparcie rodziny jako najwyższej wartości.
483 przepisy, kluczowe definicje
Projekt - jak poinformnował przewodniczący komisji prof. dr hab. Stanisław Stadniczeńko, zawiera 483 przepis. Wprowadza kluczowe definicje. Zgodnie z nim dzieckiem jest istota ludzka od poczęcia do pełnoletności. Z kolei pod pojęciem "dobra dziecka" należy - zgodnie z nim - rozumieć stan w którym osiąga ono "prawidłowy, całościowy i harmonijny rozwój psychiczny, fizyczny i społeczny, z poszanowaniem jego godności i wynikających z niej naturalnych praw".
Regulacja kładzie szczególny nacisk na "podmiotowość" nie przedmiotowość dziecka i tym samym nadaje mu status uczestnika postępowań. Kończy też - na co zwracał uwagę prof. Stadniczeńko - z władzą rodzicielską wprowadzając odpowiedzialność rodzicielską oraz wprowadza relacje osobiste zamiast kontaktów. "Dziecko ma prawo i powinność utrzymywania relacji osobistych z rodzicami, a także do utrzymywania relacji osobistych z osobami bliskimi" - wynika z projektu.
- To należało zdefiniować. Co to są kontakty? Nie chodzi o kontakty chodzi przecież o to by budować relacje z dzieckiem - podkreślał profesor.
Projekt wprowadza też definicję rodziny jako wspólnoty obejmującej małżonków, małżonków i dziecko, rodzica i dziecko a także opartej na pokrewieństwie, powinowactwie lub adopcji, którą łączą relacje rodzinne. W tym znaczeniu rodziną ma być też konkubinat, jako nieformalny związek kobiety i mężczyzny oparty na porozumieniu osób niezwiązanych za sobą stosunkiem małżeństwa, a pozostających w takich relacjach jak małżonkowie.
W rozwodzie, separacji kluczowy dialog
Zgodnie z projektem, priorytetem w spraw rodzinnych ma być mediacja i dążenie do ugodowego rozwiązania konfliktów i sporów. Podobnie jak w opiniowanym obecnie projekcie zmian w kodeksie rodzinnym autorstwa resortu sprawiedliwości, RPD w nowym kodeksie rodzinnym proponuje wyznaczanie posiedzenia informacyjnego, pojednawczego lub skierowanie sprawy do mediacji.
Kierowanie na mediacje ma być obligatoryjne w przypadku rozwodów lub separacji małżeństw posiadających wspólnie wychowywane dziecko. To też - jak mówiła sędzia Agnieszka Rękas - kluczowa zmiana. Chodzi bowiem nie tylko o wspólne dziecko, ale też dzieci jednego z rodziców, które są wspólnie wychowywane.
W takich przypadkach - jak wynika z projektowanych zapisów - sąd ma podjąć próbę ratowania małżeństwa poprzez np. skierowanie małżonków do specjalisty z zakresu życia rodzinnego, w celu uświadomienia skutków ich kroku dla rozwoju i wychowania dziecka.
Rozwody, separacja i inne sprawy rodzinne mają być rozpatrywane w pierwszej instancji przez sądy rejonowe, drugą instancją ma być sąd rodzinny. Ma on też rozpatrywać kwestie związane z podziałem majątku.
Czytaj: Joanna Parafianowicz: nowe przepisy nie zmienią polskich rozwodów>>
Adwokat dla dziecka, jednorazowe wysłuchanie
Nowością jest też wprowadzenie adwokata lub radcy prawnego reprezentującego dziecko w postępowaniach w sprawach rodzinnych. Mają to być prawnicy wyspecjalizowani w ochronie praw i wolności dziecka. RPD chce, by adwokat obligatoryjnie występował w sprawach o ustalenie macierzyństwa, adopcję zagraniczną, ograniczenie lub pozbawienie odpowiedzialności rodzicielskiej obojga rodziców czy złożenie przez dziecko adoptowane wniosku o orzeczenie rodzaju i sposobu relacji z rodzicami biologicznymi.
Wysłuchanie dziecka ma być co do zasady jednorazowe. Wyjątkiem są sytuacje gdy wymaga tego ochrona praw i dobra dziecka.
Dziecko nieurodzone - chronione przed zachowaniem matki
W nowym kodeksie rodzinnym ma być też wprowadzona ochrona dziecka jeszcze nieurodzonego przez nieodpowiedzialnym zachowaniem matki - np. spożywaniem alkoholu czy używaniem substancji psychoaktywnych.
W takim przypadku sąd ma wysłuchać kobietę i poinformować ją o zagrożeniach dla zdrowia jej i dziecka. Może też - jak zakłada projekt - skierować ją do placówki prowadzącej edukację w tym zakresie lub do specjalistów zajmujących się terapią i leczeniem uzależnień. Może też przydzielić jej asystenta rodziny. Gdy to nie przyniesie skutku będzie możliwość skierowania przyszłej matki na dobrowolne leczenie lub ustanowienie nadzoru kuratora sądowego.
Projekt rozszerze też zakaz stosowania kar cielesnych o nowe formy przemocy - w tym poniżające traktowanie.
16 lat? Alimenty dla dziecka
W projekcie zaproponowano też, by w chwili ukończenia przez dziecko 16. roku życia, mogło ono wnioskować, by sąd zażądał od rodzica otrzymującego na nie alimenty, rozliczenia sposobu ich wydatkowania.
Projekt do prezydenta i parlamentu
RPD poinformował, że projekt przekazał prezydentowi Andrzejowi Dudzie ale także marszałkom Sejmu i Senatu oraz rządowi. Przyznał, że nie był on dotąd konsultowany z Ministerstwem Sprawiedliwości, które przygotowało projekt zmian m.in. w kodeksie rodzinnym.
- Ten projekt jest kompleksowy, kompleksowo obejmuje całą specyfikę prawa rodzinnego. Bardzo mocno systemowy. W komisji kodyfikacyjnej były osoby związane z wymiarem sprawiedliwości i myślę, że ministerstwo miało bieżący podgląd tego co się dzieje. Konsultacje międzyresortowe powinny nastąpić teraz - powiedział Michalak.