Rada Ministrów przyjęła 15 lipca br. przedłożony przez ministra sprawiedliwości projekt ustawy o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka.
Zdaniem autorów projektu, w obecnym stanie prawnym brakuje kompleksowych przepisów (w postaci jednolitego aktu prawnego) chroniących świadka lub pokrzywdzonego. Ich zeznania lub wyjaśnienia, obciążające sprawcę przestępstwa, powodują często zagrożenie dla zdrowia lub życia nie tylko ich samych, ale również dla osób im najbliższych. Obecny system ochrony i wsparcia dotyczy przede wszystkim świadka koronnego, obejmuje więc przestępcę, który zgodził się współpracować z wymiarem sprawiedliwości. Nie ma więc przepisów chroniących pokrzywdzonych i świadków przed zastraszeniem i odwetem. Wprowadzenie takich rozwiązań wynika ponadto - czytamy w założeniach do projektu - z konieczności wdrożenia odpowiednich dyrektyw unijnych.
Przepisy projektowanej ustawy określą zasady, warunki i zakres stosowania środków ochrony i pomocy kierowanej do pokrzywdzonego i świadka oraz osób im najbliższych w sytuacji toczącego się lub zakończonego postępowania karnego (postępowania karnego skarbowego), jeśli istnieje realne zagrożenie dla ich życia lub zdrowia.
Projekt ustawy przewiduje następujące rodzaje ochrony i pomocy: ochronę na czas czynności procesowych, ochronę osobistą oraz pomoc dotyczącą zmiany miejsca pobytu i ewentualną pomoc finansową na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, mieszkaniowych i świadczeń zdrowotnych.
Ochrona świadka lub pokrzywdzonego na czas procesu będzie obejmować np. asystę funkcjonariuszy Policji podczas czynności procesowych. Pozostałe rodzaje ochrony będą uzależnione od stwierdzenia wysokiego, realnego stopnia zagrożenia życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub innej osoby.
Ochrona osobista świadka lub pokrzywdzonego będzie polegać m.in. na stałej lub czasowej asyście policjantów, czasowej obserwacji osoby lub miejsca jej przebywania, wskazywaniu bezpiecznych warunków do przemieszczania. Z doświadczeń wynika, że obecność policjantów jest jednym z najbardziej skutecznych środków zapewniających bezpieczeństwo osobie chronionej.
Zmiana miejsca pobytu, taki rodzaj ochrony będzie wynikał z wysokiego stopnia zagrożenia dla życia i zdrowia lub konieczności zapewnienia długotrwałej ochrony. Będzie stosowany po ustaleniu, że inne środki ochrony i pomocy mogą być niewystarczające. Osoba objęta tą formą ochrony będzie mogła otrzymywać comiesięczną pomoc finansową (na potrzeby mieszkaniowe, życiowe i na pokrycie kosztów świadczeń zdrowotnych).
Nowe przepisy przewidują, że przy komendach wojewódzkich Policji będą funkcjonować koordynatorzy ds. zapewnienia bezpieczeństwa osób występujących w procesie karnym. Do ich zadań będzie należało m.in.: zapewnienie współdziałania jednostek Policji w udzielaniu i zapewnianiu pomocy i ochrony, gromadzenie informacji o ewentualnych zagrożeniach, zapewnienie pomocy psychologicznej.
Decyzja o zapewnieniu pomocy i ochrony będzie podejmowana na wniosek osoby zainteresowanej lub na wniosek sądu (bądź organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze) – ale za zgodą pokrzywdzonego lub świadka. Przed zastosowaniem środków ochrony osoba nią objęta musi złożyć właściwemu komendantowi Policji pisemne zobowiązanie do przestrzegania zasad i zaleceń. Przyjmuje się, że pomoc i ochrona będzie z reguły trwała do czasu zakończenia postępowania karnego. W projekcie znajdą się także przepisy określające okoliczności (obligatoryjne i fakultatywne) uchylenia środków pomocy i ochrony.
W projektowanej ustawie zaproponowano także przepisy, które pozwalają na niezamieszczanie w protokole danych dotyczących miejsca zamieszkania i pracy osób biorących udział w przesłuchaniach. Dane te będą one zamieszczane w załączniku i będą przeznaczone do wyłącznej wiadomości organu prowadzącego postępowanie. Zachowanie anonimowości niektórych danych pozwoli wzmocnić bezpieczeństwo osób biorących udział w procesie wymierzania sprawiedliwości.
Do projektu ustawy wprowadzono regulacje przepisy wynikające z wdrożenia do polskiego systemu prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE, w tym m.in. rozwiązania dotyczące:
- rozszerzenia katalogu osób uprawnionych do wstąpienia w prawa zmarłego pokrzywdzonego (chodzi o osoby pozostające na utrzymaniu pokrzywdzonego);
- pouczenia o przysługujących uprawnieniach i obowiązkach;
- prawa do informacji o sprawie, np. o ucieczce skazanego z zakładu karnego;
- prawa do tłumaczenia pisemnego niektórych dokumentów;
- prawa do udziału osoby trzeciej w czynnościach postępowania przygotowawczego i możliwość szerszego wykorzystania urządzeń telekomunikacyjnych do przesłuchania świadków.
Zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/99/UE do projektu ustawy wprowadzono także tzw. europejski nakaz ochrony. Ma on gwarantować osobom chronionym w chwili przeniesienia się do innego państwa członkowskiego wystąpienie z wnioskiem o wydanie tzw. europejskiego nakazu ochrony, a w konsekwencji objęcie ich w nowym miejscu zamieszkania środkami ochrony, identycznymi z tymi, którymi były objęte w poprzednim państwie. Celem jest ochrona danej osoby przed zagrożeniem jej życia, godności, wolności osobistej i seksualnej. Chodzi np. o: zakaz przebywania w określonych miejscach, zakaz lub ograniczenie kontaktów z osobą podlegającą ochronie, w tym kontaktów telefonicznych, zakaz zbliżania się na określoną odległość.
Uregulowano procedury i zasady dotyczące wystąpienia o wykonanie nakazu i sposób jego wykonania lub niewykonania na terenie, na którym przebywa osoba podlegająca ochronie. Nakaz może mieć istotne znaczenie dla obywateli RP, którzy korzystają już z takiej ochrony na terytorium Polski, europejski nakaz ochrony zagwarantuje im ochronę w państwach UE, w których będą przebywać.