Rozmowa z adwokatem Mateuszem Grosickim z kancelarii Kijewski Graś
Czego dotyczy ustawa Just Act?
Procedowana przez amerykański Kongres Just Act, a dokładniej regulacja S. 447 Justice for Uncompensated Survivors Today (JUST) Act of 2017, nakłada na Sekretarza Stanu USA obowiązek obserwowania stanu realizacji postanowień Deklaracji Terezińskiej wśród 46 państw sygnatariuszy. Deklaracja Terezińska wypracowana została w trakcie konferencji praskiej i jest efektem prac 46 państw w tym Polski, została podpisana 30 czerwca 2009 r. Deklaracja podejmuje problematykę restytucji mienia utraconego w poszczególnych państwach podczas II wojny światowej, a także zagrabionego przez władze komunistyczne. Ustawa tak naprawdę nakłada jedynie obowiązek monitorowania stanu realizacji postanowień Deklaracji Terezińskiej w systemach prawnych państw jej sygnatariuszy. Nie później niż 18 miesięcy od daty wejścia w życie ustawy Sekretarz Stanu ma przedstawić raport komitetom Kongresu, w którym oceni i opisze charakter i zakres ustawodawstw państw sygnatariuszy Deklaracji. Ponadto Sekretarz Stanu USA ma w raporcie zbadać podjęte przez sygnatariuszy Deklaracji działania zmierzające do restytucji niesłusznie odebranego mienia z czasów II Wojny światowej oraz epoki komunizmu.
Czytaj: Szef rządowego komitetu krytykuje projekt ustawy reprywatyzacyjnej>>
Na jakim ta procedura jest etapie?
Projekt ustawy został jednomyślnie przyjęty przez Amerykański Senat w dniu 12 grudnia 2017 r. W chwili obecnej projekt jest przekazany do Komisji Spraw Zagranicznych Izby Reprezentantów, która od lutego br. debatuje nad bardzo podobnym projektem (przyp. Red. H. R. 1226), zawierającym niewielkie zmiany w stosunku do projektu senackiego. Po zakończeniu prac w Komisji i pozytywnym jej rozpatrzeniu, ustawa zostanie przekazana prezydentowi Donaldowi Trumpowi w celu jej podpisania. Z dniem złożenia prezydenckiego podpisu, nabierze ona mocy prawnej w USA.
Prawo prywatne międzynarodowe >>
Kto będzie uprawniony, aby korzystać z instrumentów prawnych z tej ustawy?
Jeśli dojdzie do wejścia w życie tej ustawy, Departament Stanu USA podejmie się analizy problematyki reprywatyzacji w Polsce. Amerykański Departament Stanu szczegółowo przeanalizuje, w jaki sposób Polska realizuje postanowienia Deklaracji Terezińskiej. Stan realizacji Deklaracji przez Polskę oceniony został w raporcie powstałym w 2017 roku „Restitution of Immovable Property” jako niezadowalający. W raporcie podkreśla się, że istnieje ogólna ścieżka prawna dla chcących odzyskać swoją własność, brak jest jednak w nim specjalnych rozwiązań dla osób pochodzenia żydowskiego.
Jakie to instrumenty, tj. jak wyglądać będzie pomoc/ochrona prawna władz USA dla takich - uprawnionych - podmiotów?
Tak naprawdę JUST ACT nie daje żadnych instrumentów do dochodzenia roszczeń na terenie Polski obywatelom USA. Zarówno w JUST ACT, jak i w Deklaracji Terezińskiej, nie ma jakichkolwiek podstaw dla roszczeń zagranicznych organizacji żydowskich. JUST ACT jest jedynie aktem prawnym zobowiązującym do przejęcia przez Departament Stanu USA obowiązków z zakresu monitorowania stanu realizacji celów wynikających z Deklaracji Terezińskiej.
W jaki sposób uprawnione podmioty będą mogły dochodzić swoich praw? Czyli przed jakimi organami, w jakich krajach etc.?
Dokładna analiza, zarówno projektów znajdujących się w Kongresie USA jak i Deklaracji Terezińskiej, pozwala stwierdzić, że brak jest w obu aktach możliwości wysuwania roszczeń w stosunku do dawnego żydowskiego mienia w Polsce. Dochodzenie praw uprawnionych podmiotów powinno być zagwarantowane przez wewnętrzne akty prawne sygnatariuszy deklaracji. Proponowane w Polsce projekty ustaw reprywatyzacyjnych nie spełniają wytycznych przyjętych w Deklaracji, czasem wręcz dyskryminują pewne kategorie podmiotów. Aktualny stan reprywatyzacji w Polsce, w bardzo ograniczonym zakresie, wypełnia postanowienia wypracowane w Deklaracji Terezińskiej.
Rozmawiał: AM