Sprawa jest na tyle dla placówek dolegliwa, że coraz głośniej mówi się o konieczności zmiany przepisów. Parlamentarzyści, w kwietniu w interpelacji zasugerowali ministrowi rodziny i polityki społecznej,  że małe depozyty mogłyby być przekazywane na rzecz państwa, gminy, powiatu np. poprzez zwolnienie z opłat sądowych lub odstąpienie od sądowej procedury lub ustawowe przekazanie wprost na rzecz samorządu prowadzącego dany DPS. W przypadku większych mogłyby być z przekazywanego depozytu potrącane ponoszone przez placówkę koszty. I podkreślają, że zgodnie z obecnym stanem prawnym uszczupla się nakłady na utrzymanie mieszkańców DPS. 

Czytaj: Duże kłopoty z małymi depozytami w domach pomocy - prawo do zmiany>>

Co wynika z orzecznictwa 

Tu warto przypomnieć orzeczenia Sądu Najwyższego. We wrześniu 2017 r. zapadła istotna uchwała w tym zakresie. Wskazano w niej, że tylko spadkobierca uprawniony do odbioru depozytu może się zgłosić po jego śmierci po odbiór pieniędzy.

Problem dotyczył pensjonariusza domu opieki społecznej Jana G., który zmarł nie pozostawiając najbliższej rodziny. W depozycie zakładu znajdowało się jego 700 zł. Personel placówki wysłał do Zofii G. uprawnionej do kontaktów z Janem G. zawiadomienie o podjęciu pieniędzy. Nie było jednak odpowiedzi. Następnie wezwano spadkobierców zmarłego do zgłoszenia się po depozyt w formie ogłoszenia na tablicy w domu pomocy i w gminie, które wisiało 6 miesięcy. W tej sytuacji powiat olsztyński wniósł o likwidację depozytu. Sąd I instancji orzekł, że wnioskodawca nie podjął wszystkich czynności, które są wymagane np. nie złożył tych pieniędzy do depozytu sądowego.

Wnioskodawca złożył apelację i sąd II instancji powziął wątpliwość, czy pojęcie uprawnionego jest tożsame z pojęciem spadkobiercy w rozumieniu kodeksu cywilnego. Art. 6 ustawy z 18 października 2006 r. o likwidacji niepodjętych depozytów mówi o tym, że w przypadku gdy uprawniony nie jest znany albo nie jest możliwe ustalenie jego miejsca zamieszkania albo siedziby na podstawie ewidencji, rejestrów lub zbiorów danych, wezwanie do odbioru może nastąpić po upływie 3 lat od dnia złożenia przedmiotu do depozytu.

Zobacz procedurę w LEX: Wezwanie nieznanego wierzyciela do odbioru przedmiotu świadczenia z depozytu sądowego >

W przypadku braku możliwości doręczenia wezwania do odbioru depozytu lub nieustalenia uprawnionego, przechowujący depozyt jest obowiązany dokonać wezwania poprzez jego wywieszenie na tablicy informacyjnej w swojej siedzibie na okres 6 miesięcy. Jeżeli szacunkowa wartość depozytu przekracza kwotę 5 000 zł, przechowujący depozyt zamieszcza również ogłoszenie w dzienniku poczytnym w danej miejscowości lub w Biuletynie Informacji Publicznej. Przedstawiciel Prokuratorii Generalnej RP był zdania, że uprawnionym do odbioru depozytu jest tylko spadkobierca. Sąd Okręgowy w tym wypadku powinien dążyć do stwierdzenia nabycia spadku.

Sąd Najwyższy uznał, że jeżeli osoba uprawniona do odbioru depozytu zmarła, jej spadkobierca jest uprawnionym w rozumieniu przepisów art. 6 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o likwidacji niepodjętych depozytów. Dodał, że dom pomocy przy udziale sądu ma obowiązek ustalić spadkobierców, gdyż stosuje się kodeks cywilny a nie ustawę.

Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie w sprawie z wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy >

Częsty problem w DPS

Według Michała Bochenka, prawnika, eksperta w zakresie pomocy społecznej, depozyty po zmarłych mieszkańcach DPS często są w praktyce problematyczne. Jak tłumaczy, zagadnienia dotyczące niepodjętych depozytów, złożonych przez mieszkańców domów pomocy społecznej, to tematyka nierozerwalnie związana z ich obowiązkiem dotyczącym świadczenia podstawowych usług w odpowiednim standardzie. - Tym samym to problematyka istotna dla pracowników i dyrektorów DPS-ów, którzy mają obowiązek wykonywać zadania statutowe prowadzonych placówek i prawidłowo stosować przepisy prawa - podkreśla.

Czytaj w LEX: Niepodjęte depozyty mieszkańców DPS >

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Polityki Społecznej z 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej, DPS niezależnie od typu, świadczy usługi wspomagające polegające na zapewnieniu bezpiecznego przechowywania środków pieniężnych i przedmiotów wartościowych. - W konsekwencji, obowiązkiem kierownictwa danego domu pomocy społecznej jest takie określenie zasad w zakresie realizacji wymienionego wyżej obowiązku, aby z jednej strony mieszkaniec - lub przedstawiciel mieszkańca, osoba upoważniona - mógł swobodnie dysponować swoją własnością, a z drugiej strony, aby DPS, jako jednostka organizacyjna stosująca przepisy powszechnie obowiązującego prawa, wykonywała legalnie zadania związane z przechowywaniem środków pieniężnych mieszkańców – wyjaśnia Michał Bochenek.

Sprawdź w LEX: Kto powinien zająć się pochówkiem, DPS czy gmina ostatniego miejsca zameldowania na pobyt stały, która kierowała osobę do DPS czy gmina, gdzie osoba była na leczeniu i zmarła? >

Ministerstwo: gmina powinna wszczynać postępowania

Wiceminister rodziny i polityki społecznej Stanisław Szwed podkreśla, że zgodnie z Kodeksem cywilnym, w braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy i  to ona powinna zainicjować postępowanie spadkowe. Co ważne, Skarb Państwa ani gmina nie mogą odrzucić spadku, który im przypadł z mocy ustawy.

Czytaj w LEX: Gmina jako spadkobierca >

Zdaniem resortu, gmina powinna wszcząć postępowanie spadkowe również z uwagi na fakt, iż sprawa dotyczy jej potencjalnego dochodu, wobec czego gminy nie powinny odmawiać wszczynania postępowań jeżeli chodzi o kwestie związane ze spadkiem po zmarłym, który nie pozostawił żadnych krewnych ani też testamentu, w którym wskazałby swoich spadkobierców.

Wiceminister radzi też, aby każdą z czynności podejmowanych w sprawie związanej z likwidacją depozytów dokumentować, zachowywać faktury, bowiem wszelkie koszty powinien zwrócić uprawniony. Jeżeli po prawidłowym wezwaniu spadkobierców nie odebraliby oni depozytu w terminie ustawowym, likwidację niepodjętego depozytu stwierdza sąd na wniosek przechowującego depozyt. - Sam fakt konieczności poniesienia kosztów z tytułu ww. postępowania nie jest przesłanką uzasadniającą brak podejmowania w tym zakresie jakichkolwiek działań przez dom pomocy społecznej – podkreśla wiceminister Szwed. 

Sprawdź w LEX: Czy depozyty po zmarłych mieszkańcach mogłyby leżeć na rachunku nieoprocentowanym DPS? >

Nowelizacja postępowania cywilnego. Wpływ zmian na praktykę sądową

Marcin Białecki, Sławomira Kotas-Turoboyska, Filip Manikowski

Sprawdź  

Jak odebrać depozyt? 

Procedurę likwidacji depozytu określa w ustawa o likwidacji niepojętych depozytów z dnia 18 października 2006 roku. I tak w przypadku zgonu mieszkańców DPS jest zobowiązany wezwać osoby uprawnione do odebrania depozytu wartościowego wyznaczając trzy letni termin odbioru oraz poinformować o skutkach nie podjęcia depozytu (sądowej likwidacji depozytu).

Spadkobierca w chwili zgłoszenia się po depozyt zmarłego powinien przedstawić prawomocne postanowienie sądu stwierdzające nabycie spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia.

Osobę uprawnioną obowiązuje 3 – letni termin na odebranie depozytu. Termin ten - co ważne - jest liczony od dnia doręczenia wezwania do odebrania depozytu.