Taka jest konkluzja wynikająca z podjętej w dniu 26 czerwca 2014 r. uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego ze zdaniem odrębnym (sygn. akt I KZP 14/14). Uchwała jest wynikiem wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa, do jakich dochodzi w orzecznictwie SN w związku z wykładnią art. 540 § 3 k.p.k. Obecnie daje się zaobserwować dwie rozbieżne linie orzecznicze. Pierwsza z nich reprezentuje pogląd zgodnie z którym rozstrzygnięcie organu międzynarodowego może stanowić podstawę do wznowienia postępowania, jeżeli jest "skutkiem stwierdzenia, że in concreto, w stosunku do skarżącego zastosowano przepis prawny pozostający w kolizji z prawem konwencyjnym lub naruszono przepis prawa krajowego zgodny z tym prawem" (postanowienie SN z dnia 24 listopada 2005 r., sygn. akt III KO 10/05). Natomiast zgodnie z drugą linią nie należy wykluczać możliwości skutecznego powoływania się przez oskarżonego we wniosku o wznowienie prawomocnie zakończonego postępowania na rozstrzygnięcie ETPC, które nie dotyczyło bezpośrednio jego sprawy (postanowienie SN z dnia 16 lipca 2013 r., sygn. akt III KO 118/12).

W podjętej uchwale SN przychylił się do drugiego z przedstawionych powyżej nurtów orzeczniczych. Zdaniem SN użyty w art. 540 § 3 k.p.k. zwrot "postępowanie wznawia się na korzyść oskarżonego" określa wyłącznie granice dla orzekania przez sąd "wznowieniowy". Nie ma natomiast podstaw do tego, aby użycie takiego zwrotu traktować jako argument za podmiotowym zawężaniem dopuszczalności wznowienia postępowania.

W uzasadnieniu do uchwały zwrócono także uwagę na fakt, że z punktu widzenia wykładni funkcjonalnej art. 540 § 3 k.p.k stanowi również realizację zobowiązań wynikających z ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych. Odnosząc to do art. 46 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. 1993 r. Nr 61, poz. 284) SN powołał się na prezentowany w doktrynie pogląd, że wyroki Trybunału wiążą jedynie państwa przeciwko którym złożono skargę. Ze względu na powagę rzeczy osądzonej okoliczności objętych skargą żaden organ państwa nie może podważać stwierdzonego naruszenia Konwencji, co z kolei wyklucza możliwość prowadzenia kolejnych postępowań w danego typu sprawie. Mając na uwadze ten aspekt należy jednak pamiętać, że orzecznictwo Trybunału służy przede wszystkim ochronie praw i wolności człowieka i właśnie ten element powinien w pierwszej kolejności rzutować na orzecznictwo krajowe. Jest to oczywiście ogólna zasada, od której, jak zastrzegł SN, mogą zaistnieć wyjątki wynikające ze specyfiki poszczególnych spraw rozpoznawanych przez sądy krajowe. Zatem istotnym czynnikiem przy badaniu zasadności wznowienia postępowania karnego na podstawie art. 540 § 3 k.p.k. jest ustalenie, że okoliczności faktycznoprawne danej sprawy są tożsame z tymi, które w innej sprawie były podstawą do stwierdzenia przez Trybunał naruszenia postanowień Konwencji.

Zdanie odrębne do powyżej uchwały złożył SSN Wiesław Kozielewicz, który stoi na stanowisku, że "rozstrzygnięcie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka stwierdzające naruszenie Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, wydane w postępowaniu przeciwko Polsce stanowić może podstawę wznowienia postępowania w trybie art. 540 § 3 k.p.k. jedynie w sprawie, do której to rozstrzygnięcie bezpośrednio się odnosi". Swoje stanowisko sędzia uzasadnia opierając się na konstrukcji wspomnianego przepisu, z której wynika, że chodzi o rozstrzygnięcia in concreto co do osoby, względem której kwestia wznowienia jest rozważana (postanowienie SN z dnia 27 września 2013 r., sygn. akt II KO 39/13). Ponadto art. 540 § 3 k.p.k. nie zawiera regulacji, która uprawniałaby sąd karny do samodzielnej weryfikacji, czy orzeczenia Trybunału wydane w innej sprawie dotyczą naruszeń Konwencji tożsamych z rozpoznawaną przed tym sądem sprawą.

Opracowanie: Daniel Wojtczak