Pierwsza prezes Sądu Najwyższego Małgorzata Gersdorf zwróciła się do siedmioosobowego składu tego sądu o odpowiedź na pytanie: Czy złożenie przez rodziców jako przedstawicieli ustawowych dziecka powołanego do dziedziczenia, oświadczenia w jego imieniu o odrzuceniu spadku, którego pasywa wyczerpują lub przewyższają wartość aktywów, stanowi czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka?
A także, czy w przypadku oceny, iż jest to czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka - wystąpienie do sądu przez rodziców o zezwolenie na złożenie stosownego oświadczenia ma wpływ na bieg 6 miesięcznego terminu?
Odrzucenie spadku dziecka to zarząd zwykły
Pytania te są zasadne ze względu na rozbieżność pomiędzy ustalonymi kryteriami zaliczenia czynności do zbioru czynności zwykłego zarządu majątkiem dziecka.
Według art. 36 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, po nowelizacji z 17 czerwca 2004 r. „wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku”.
Za pozostaniem przy dotychczasowym bardzo szerokim rozumieniu zarządu, wyrażonym w uchwale 7 sędziów SN z 25 marca 1994 r., III CZP 182/93, mogłoby przemawiać przeświadczenie, że w sposób pełniejszy kontroli sądu byłyby poddawane wszelkie decyzje podejmowane w sprawach majątkowych. To zaś, przy założeniu starannego, dociekliwego działania sądu opiekuńczego powinno dobrze służyć ochronie dobra dzieci.
Sąd Najwyższy stwierdził w tej uchwale, że zarząd majątkiem to „(..) całokształt czynności prawnych i faktycznych, które dotyczą tego majątku bezpośrednio lub pośrednio poprzez osiągnięty skutek gospodarczy”.
Dobro dziecka - badania
Badania orzecznictwa wskazują, że w sprawach, w których wniosek rodzica dotyczył zezwolenia na odrzucenie spadku w imieniu dziecka (a takie sprawy stanowiły aż 60% przeanalizowanych przypadków) złożenie takiego oświadczenia było „zdecydowanie najczęściej występującą kategorią zamierzonej przez rodziców czynności zarządu majątkiem”.
W 69,2% przypadków w uzasadnieniu wniosku wskazano na długi spadkowe, a w 48% do wniosku dołączono odpisy oświadczeń innych spadkobierców o odrzuceniu spadku, do którego zostało powołane dziecko.
W tej kategorii spraw wniosek został uwzględniony przez sąd w 97,5% przypadków. A zatem odrzucenie spadku, którego pasywa wyczerpują lub przewyższają wartość aktywów, w typowych sytuacjach życiowych leży w interesie dziecka (jest zgodna z jego dobrem).
Gdyby zastosowano wskazówki zawarte w uchwale Sądu Najwyższego z 30 kwietnia 1977 r., III CZP 73/76, w sprawach takich oświadczenie rodzica o odrzuceniu spadku powinno było zostać potraktowane jako czynność zwykłego zarządu majątkiem dziecka nie wymagająca do swej ważności zezwolenia sądu opiekuńczego.
Termin na odrzucenie spadku
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zachodzi rozbieżność co do wpływu wszczęcia postępowania o uzyskanie zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego spadkobiercy na bieg terminu określonego w art. 1015 § 1 k.c., czyli pół roku od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.
Zgodnie z pierwszym stanowiskiem złożenie do sądu przez rodziców wniosku o zezwolenie na złożenie oświadczenia nie ma wpływu na bieg terminu określonego w art. 1015 § 1 k.c. rozpoczynającego się od dnia dowiedzenia się przez rodziców o tytule powołania dziecka do spadku.
Termin do złożenia oświadczenia, jest ostateczny, co wynika z samego sformułowania przepisu.
Konsekwencje upływu terminu
W konsekwencji upływ terminu powoduje utratę uprawnienia do skutecznego złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Upływ terminu uwzględniany jest z urzędu. Nie ma żadnych możliwości jego przedłużenia. Nie mają do niego zastosowania przepisy kodeksu cywilnego o biegu terminu przedawniania roszczeń, w tym związane z jego zawieszeniem, wstrzymaniem oraz z przerwaniem (art. 123 k.c.).
Krótki termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku ma na celu - zauważa I prezes - jak najszybsze przesądzenie komu ma przypaść spadek i kto będzie ponosił odpowiedzialność za długi spadkowe.
Służy to ochronie bezpieczeństwa obrotu prawnego.
Są też jednak orzeczenia przeciwne.
Sygnatura akt II CZP 102/17.
