Sąd rejonowy w maju 2015 r. wydał postanowienie w sprawie o stwierdzenie nabycia praw do spadku. W wydanym orzeczeniu sąd pierwszej instancji stwierdził, że spadek po zmarłej nabyli z ustawy i wprost jej mąż (w 7/28 części) oraz jej dzieci – każde po 3/28 części. Orzeczenie to zostało zaskarżone apelacją przez wnioskodawczynię. Sąd okręgowy w październiku 2015 r. oddalił wniesioną apelację, uznając ją za bezzasadną.
Skarga kasacyjna wnioskodawczyni
Wnioskodawczyni wniosła od orzeczenia sądu okręgowego skargę kasacyjną, w której domagała się uchylenia zaskarżonego postanowienia w całości i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Autorka skargi kasacyjnej wskazała m.in., że w toku sprawy o stwierdzenie nabycia praw do spadku (tj. jeszcze przed wydaniem orzeczenia przez sąd okręgowy) zmarł jeden z uczestników postępowania.
Rozstrzygnięcie SN
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie, zniósł postępowanie sądu okręgowego w zakresie czynności podjętych po dniu 7 października 2015 r. i przekazał sprawę temu sądowi do ponownego rozpoznania.
Śmierć strony w toku sprawy
Sąd Najwyższy przypomniał, że jeśli w toku sprawy jedna ze stron utraci zdolność sądową (a więc jak chodzi o osoby fizyczne – gdy ona umrze), to wówczas taka okoliczność ma doniosłe znaczenie dla biegu prowadzonego procesu sądowego. Jeśli do śmierci strony dojdzie w toku postępowania prowadzonego w trybie nieprocesowym, które dotyczy praw majątkowych (np. w postępowaniu o stwierdzenie nabycia praw do spadku), to postępowanie to ulega zawieszeniu z urzędu. Dalsze prowadzenie postępowania sądowego jest możliwe dopiero po zgłoszeniu się następców prawnych zmarłego uczestnika. Postępowanie to może być bowiem podjęte dopiero z udziałem następców prawnych tej osoby.
Regulacje prawne
Na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. sąd zawiesza postępowanie z urzędu w razie śmierci strony lub jej przedstawiciela ustawowego, utraty przez nich zdolności procesowej, utraty przez stronę zdolności sądowej lub utraty przez przedstawiciela ustawowego charakteru takiego przedstawiciela. Na mocy art. 174 § 2 k.p.c. w wypadku, o jakim mowa w powołanym wyżej przepisie, zawieszenie ma skutek od chwili zdarzeń, które je spowodowały. Zawieszając postępowanie, sąd z urzędu uchyla orzeczenia wydane po nastąpieniu tych zdarzeń, chyba że nastąpiły one po zamknięciu rozprawy. Zgodnie z art. 391 § 1 k.p.c. powyższe regulacje znajdują zastosowanie także w odniesieniu do postępowania prowadzonego przed sądem drugiej instancji (w odniesieniu do postanowień co do istoty sprawy, które nie stały się prawomocne).
Nieważność postępowania
Sąd Najwyższy zaznaczył, że prowadzenie przez sąd postępowania, mimo iż w toku sprawy zmarł jeden z uczestników, prowadzi do nieważności postępowania. Na podstawie bowiem art. 379 pkt 2 k.p.c. nieważność postępowania zachodzi, jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany. Sąd Najwyższy ocenił, że taka sytuacja miała miejsce w rozpoznawanej sprawie. Jeden z uczestników postępowania zmarł przed wydaniem przez sąd okręgowy postanowienia co do istoty sprawy, które kończyło proces sądowy. W analizowanej sprawie postępowanie dotknięte było więc nieważnością.
Brak zawiadomienia SO
Sąd Najwyższy podkreślił, że oceny prawnej sprawy nie zmienia nawet to, że sąd okręgowy nie został poinformowany przez żadną ze stron procesu o zgonie jednego z uczestników postępowania.
Konieczny ponowny proces
Sąd Najwyższy wskazał, że skoro zaistniała przyczyna nieważności postępowania, to koniecznym było uchylenie zaskarżonego postanowienia, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi okręgowemu.
Postanowienie Sądu Najwyższego z 5.04.2017 r., II CSK 416/16, LEX nr 2312469