Jak zauważyła pierwsza prezes SN prof. Małgorzata Gersdorf, która skierowała zagadnienie do siódemkowego składu, w orzecznictwie Sądu Najwyższego występuje rozbieżność pomiędzy kryteriami zaliczenia czynności do zbioru czynności zwykłego zarządu majątkiem dziecka oraz zbioru czynności przekraczających zarząd „zwykły”.
I tak w uchwale z 30 kwietnia 1977 r., Sąd Najwyższy wskazał, jako istotne kryterium zaliczenia danej czynności do zbioru czynności zwykłego zarządu majątkiem dziecka, bądź do zbioru czynności przekraczających zwykły zarząd, zasady doświadczenia życiowego. Wedle tych zasad należy oceniać, czy „konkretna czynność prawna w przeciętnych i typowych sytuacjach naraża dobro dziecka i jego interes majątkowy czy też - przeciwnie - z reguły leży w jego interesie”. W postanowieniu z dnia 17 października 2000 r., Sąd Najwyższy stwierdził, że „obiektywnym miernikiem czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu jest ciężar gatunkowy dokonywanej czynności, jej skutków w sferze majątku małoletniego (..) oraz szeroko pojęte dobro dziecka i ochrona jego interesów życiowych”.
Przekroczenie zwykłego zarządu
W nowszych orzeczeniach Sądu Najwyższego znajdują się ogólne stwierdzenia, iż “odrzucenie spadku jest niewątpliwie czynnością przekraczającą zwykły zarząd majątkiem dziecka. A także: odrzucenie spadku przez małoletniego jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu jego majątkiem, przedstawiciele ustawowi - zamierzający odrzucić spadek w imieniu dziecka - muszą wystąpić o zezwolenie na to do sądu opiekuńczego.
Ustawa o podatku od spadków i darowizn. Komentarz>>
Powszechnie przyjmuje się, iż oświadczenie rodzica małoletniego powołanego do spadku z art. 1015 § 1 k.c. stanowi czynność zarządu majątkiem dziecka. Nie mniej jednak zamieszczenie w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym unormowań dotyczących zarządu majątkiem małżonków i zarządu majątkiem dziecka nasuwa pytanie, czy pojęcie „zarząd” jest w obu przypadkach tożsame.
Termin złożenia oświadczenia: dwa poglądy
Ponadto I prezes zwarca uwagę, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego zachodzi rozbieżność, co do wpływu wszczęcia postępowania o uzyskanie zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego spadkobiercy na bieg terminu określonego w art. 1015 § 1 k.c.
Zgodnie z pierwszym stanowiskiem złożenie do sądu przez rodziców wniosku o zezwolenie na złożenie stosownego oświadczenia nie ma wpływu na bieg terminu rozpoczynającego się od dnia dowiedzenia się przez rodziców o tytule powołania dziecka do spadku.
Czytaj też SN: treść wniosku o stwierdzenie nabycia spadku może decydować o sposobie dziedziczenia>>
Według drugiego stanowiska, złożenie do sądu opiekuńczego wniosku o zezwolenie na złożenie oświadczenia, ma wpływ na bieg terminu, tak aby sytuacja małoletniego spadkobiercy nie była gorsza od sytuacji spadkobierców, którzy w celu złożenia stosownego oświadczenia nie muszą dokonywać dodatkowych czynności.
W postanowieniu z 28 września 2016 r., Sąd Najwyższy stwierdził, że od chwili złożenia do sądu opiekuńczego przez przedstawiciela ustawowego małoletniego spadkobiercy wniosku o zezwolenie na złożenie w jego imieniu oświadczenia o odrzuceniu spadku termin przewidziany w art. 1015 § 1 k.c. nie biegnie.
Sąd Najwyższy ocenił, iż zgodne z Konstytucją i założeniami aksjologicznymi rozwiązanie omawianego problem wymaga „ wstrzymania” biegu terminu z art. 1015 § 1 k.c. na czas niezbędny dla dokonania wszystkich koniecznych czynności „na których tok ” nie ma wpływu przedstawiciel ustawowy dziecka.
Dlatego najwłaściwszym punktem odniesienia jest instytucja zawieszenia biegu terminu przedawnienia.
Doniosłe skutki
Prof. Gersdorf zauważa, że zagadnienie prawne ma bardzo istotną doniosłość społeczną, w szczególności gdy długi wyczerpują lub przewyższają wartość aktywów spadku, do którego została powołana osoba małoletnia.
Autorytet Sądu Najwyższego sprawia, że ustalenia poczynione niekiedy w odległej przeszłości są traktowane przez sądy powszechne i inne organy współcześnie stosujące prawo, jako niepodważalne, mimo że prawnie ich nie wiążą. Dlatego tak ważne jest podjęcie uchwały, która odpowie na wszystkie wątpliwości zwiazane z odrzuceniem spadku przez rodziców dziecka.
Sygnatura akt III CZP 102/17