Przymusowa hospitalizacja psychiatryczna i program w telewizji
Skargę do Trybunału wniosła obywatelka Litwy, leczona psychiatrycznie z powodu depresji i stanów psychotycznych. W 2002 r. u skarżącej zdiagnozowano zespół stresu pourazowego. W lutym 2003 r. skarżąca rozpoczęła praktykę medytacyjną w miejscowym oddziale ruchu religijnego Osho. Dwa miesiące później skarżąca została przymusowo hospitalizowana w szpitalu psychiatrycznym ze względu na załamanie nerwowe i zdiagnozowany ostry stan psychotyczny. Skarżąca przebywała w szpitalu 52 dni. W tym czasie w ogólnokrajowej telewizji nadano program dokumentalny, w którym znalazły się wypowiedzi matki skarżącej, jej siostry i lekarza prowadzącego. Program dotyczył ruchu Osho i zaangażowania skarżącej w tę praktykę. Personalia skarżącej zostały zastąpione w programie pseudonimem "Violeta". W 2006 r. skarżąca wniosła powództwo przeciwko szpitalowi do sądu: po przeprowadzeniu opinii biegłych sąd stwierdził, iż skarżąca została bezprawnie pozbawiona wolności, z rażącym naruszeniem przepisów ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Sąd wskazał nadto na naruszenie prawa do prywatności skarżącej oraz wolności jej wyznania ze względu na wypowiedzi lekarza i jej rodziny w programie telewizyjnym: mimo zastosowania pseudonimu "Violeta" tożsamość skarżącej była łatwo rozpoznawalna. Wskutek apelacji szpitala, sąd drugiej instancji uchylił jednak orzeczenie w tym zakresie. Przed Trybunałem skarżąca zarzuciła, iż taki stan rzeczy stanowił naruszenie jej prawa do poszanowania życia prywatnego z art. 8 Konwencji o prawach człowieka oraz wolności wyznania z art. 9 Konwencji.

Trybunał zgodził się ze skarżącą i potwierdził naruszenie art. 8 i art. 9 Konwencji.

Pacjent ma prawo do wolności wyznania i do prywatności
Trybunał nie miał żadnych wątpliwości co do naruszenia praw podstawowych skarżącej w omawianej sprawie. Psychiatra prowadzący leczenie skarżącej, w czasie jej przymusowego i bezprawnego pobytu w szpitalu psychiatrycznym, ujawnił mediom i rodzinie skarżącej, wbrew jej woli, intymne i poufne szczegóły dotyczące jej zdrowia psychicznego. Informacje te obejmowały: diagnozę psychozy i stosowane leczenie, fakt odbywania przez nią studiów w Stanach Zjednoczonych, jej życie seksualne i inne. Trybunał przychylił się do ustaleń litewskiego sądu pierwszej instancji, zgodnie z którymi, pomimo nieujawnienia imienia i nazwiska skarżącej, wobec zakresu podanych informacji tożsamość skarżącej była łatwo identyfikowalna. Wypowiedzi lekarza do mediów i wobec osób trzecich (matki i siostry skarżącej) stanowiły rażące naruszenie przepisów prawa krajowego i międzynarodowego dotyczącego ochrony danych osobowych, dobra pacjenta i tajemnicy lekarskiej. Miało więc miejsce naruszenie prawa do prywatności skarżącej i art. 8 Konwencji.

Trybunał przychylił się również do argumentów skarżącej (i wyroku litewskiego sądu pierwszej instancji) w zakresie naruszeń wolności wyznania z art. 9 Konwencji. Trybunał wskazał, iż skarżąca była zamknięta w szpitalu psychiatrycznym przez 52 dni, gdzie przebywała pod ścisłym nadzorem - uniemożliwiano jej praktykowanie medytacji i wizyty w centrum medytacyjnym Osho. Co więcej, lekarze placówki usiłowali "skorygować" jej poglądy w tej mierze i wywierali na nią jednoznaczną presję: skarżąca miała porzucić praktyki medytacyjne jako "fikcyjne". Trybunał podkreślił szczególnie delikatne położenie skarżącej jako przymusowej pacjentki szpitala psychiatrycznego, która obawiała się nadto, iż sprzeciwienie się lekarzom w tej sytuacji pogorszy jej położenie. Skarżąca wykazała, iż lekarze naciskali na nią, by zmieniła swe wyznanie, oraz uniemożliwiali jej praktykowanie medytacji. To, zdaniem Trybunału, sprowadzało się do naruszenia wolności wyznania skarżącej i złamania art. 9 Konwencji.

Prawa pacjenta w szpitalu psychiatrycznym
W prawie polskim możliwość hospitalizacji pacjenta w szpitalu psychiatrycznym bez jego zgody przewidziana jest w art. 23 i art. 24 ustawy z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego. Przymusowe leczenie w szpitalu psychiatrycznym możliwe jest jedynie w przypadku bezpośredniego zagrożenia dla życia pacjenta lub życia i zdrowia innych osób. Ustawa przewiduje również automatyczne zaangażowanie sądu opiekuńczego w sytuacjach, gdy wyrażenie zgody przez pacjenta staje się problematyczne ze względu na jego wiek, ubezwłasnowolnienie, upośledzenie lub inne podobne okoliczności (art. 22 ustawy). Z punktu widzenia standardów konwencyjnych takie uregulowania prawa polskiego są jak najbardziej prawidłowe. Dalej trzeba wskazać na ochronę praw podstawowych pacjentów, przewidzianą w ustawie z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Ustawa ta wyraźnie stanowi nakaz zachowania wszelkich informacji o stanie zdrowia i leczeniu w tajemnicy (art. 13 i art. 14 ustawy), jak i prawo pacjenta do poszanowania godności i intymności w czasie leczenia (art. 20 ustawy). Nadto, gwarancje wolności wyznania, rozumiane także jako gwarancje wolności od wyznania, przewidziane są w ustawie z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (znaczenie ma tutaj zwłaszcza art. 6 ustawy, zakazujący dyskryminacji ze względu na wyznanie oraz zmuszania obywatela do brania lub niebrania udziału w czynnościach religijnych). Trzeba więc wskazać, iż regulacje prawa polskiego spełniają standardy konwencyjne w zakresie ochrony praw podstawowych osób przymusowo hospitalizowanych psychiatrycznie, a ewentualne naruszenia Konwencji w tej mierze zależeć będą od realizacji tychże praw i ich ochrony przez dany szpital w konkretnym przypadku.

Mockutė przeciwko Litwie - wyrok ETPC z dnia 27 lutego 2018 r., skarga nr 66490/09.

-----------------------------

* Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu.