Niejednokrotnie aktualne miejsce pobytu strony postępowań sądowych lub administracyjnych nie jest znane, co skutkuje koniecznością ustanowienia dla niej kuratora celem jej reprezentacji. Ustanawiany przez sąd kurator strony nieobecnej staje się przedstawicielem procesowym tej osoby.

Istota sporu

Dostrzec można dwie koncepcje co do tego, jakie są nadrzędne obowiązki kuratora. Zgodnie z pierwszym zapatrywaniem ma on za zadanie przede wszystkim reprezentowanie interesów osoby zastępowanej w toczącym się postępowaniu. W myśl drugiego stanowiska zasadniczym obowiązkiem kuratora procesowego jest podejmowanie starań w celu ustalenia miejsca pobytu osoby nieobecnej, celem powiadomienia jej o toczącym się postępowaniu.

Reprezentacja w procesie

Zgodnie z pierwszym poglądem kurator strony nieobecnej jest jej przedstawicielem ustawowym, jednakże o charakterze wyłącznie procesowym. Zwolennicy tego zapatrywania wskazują, że jego zasadniczym obowiązkiem jest reprezentacja nieobecnego w postępowaniu, do którego został wyznaczony. Wskazuje się, że kuratorowi nie wolno natomiast podejmować aktywności pozaprocesowej imieniem tej osoby, a także czynności mających wprawdzie charakter procesowy, lecz wywierających skutki materialnoprawne. I tak Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 18 czerwca 2014 r. w sprawie I ACa 236/14 (LEX nr 1488691) przyjął, że "[...] kurator procesowy ma podejmować za nieobecnego wszystkie czynności procesowe, które są niezbędne dla obrony jego praw w toku całego procesu. Kurator uprawniony jest więc do składania oświadczeń woli w imieniu reprezentowanej strony, ale tylko oświadczeń mających charakter procesowy. Przyjęcie przez kuratora oświadczenia o odstąpieniu od umowy, którego istotą jest rozwiązanie stosunku prawnego, a więc wywołanie wyłącznie skutku materialnoprawnego, przekracza zakres ochrony praw osoby reprezentowanej, zatem należy je uznać za niedopuszczalne ze względu na sprzeczność z ustawowymi uprawnieniami kuratora wynikającymi z art. 143 k.p.c." Z kolei Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 7 marca 2014 r. w sprawie I ACa 723/13 (LEX nr 1441386) uznał, że kurator osoby nieobecnej "ustanowiony jest tylko w celu doręczenia odpisu pozwu lub innego pisma wywołującego potrzebę podjęcia obrony praw strony nieznanej z miejsca pobytu. Przyjmuje się, że kurator ma obowiązek podejmowania wszelkich czynności procesowych niezbędnych dla zapewnienia obrony osoby, którą reprezentuje, także czynności dyspozytywnych. Kurator uprawniony jest więc do składania oświadczeń woli w imieniu reprezentowanej strony, ale tylko oświadczeń mających charakter procesowy." Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 sierpnia 2011 r. w sprawie IV CSK 580/10 (LEX nr 1129155) uznał kuratora ustanowionego na podstawie art. 184 k.r.o. za jej przedstawiciela ustawowego i wskazał, że występuje on w imieniu i interesie osoby reprezentowanej. Natomiast Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim w wyroku z dnia 20 lutego 2008 r., II SA/Go 213/06 (LEX nr 45997) uznał, że "przepis art. 34 § 1 k.p.a. zobowiązuje organ administracji publicznej do wystąpienia do sądu z wnioskiem o wyznaczenie przedstawiciela dla osoby nieobecnej lub niezdolnej do czynności prawnych. [...] w omawianej sytuacji, przedstawiciel ustanowiony na wniosek organu prowadzącego postępowanie jest kuratorem prawa procesowego. W konsekwencji tego kurator uprawniony jedynie do podejmowania czynności procesowych w imieniu i ze skutkami prawnymi dla nieobecnego. Z tego względu należy uznać, iż przedstawiciel wyznaczony na wniosek organu, nie powinien podejmować czynności pozaprocesowych oraz procesowych mających skutek materialnoprawny (np. zawierać ugodę, cofnąć wniosek o wszczęcie postępowania)". Warto także odnotować pogląd zaprezentowany przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 maja 2003 r. w sprawie III CA 1/03 (LEX nr 83837), zgodnie z którym kurator nie może wytaczać powództwa w swoim imieniu i na swój rachunek.

Konieczne poszukiwania

Zgodnie z drugim poglądem podstawowym zadaniem kuratora osoby nieobecnej jest podejmowanie poszukiwań tej osoby, w celu ustalenia jej miejsca pobytu i poinformowania jej o stanie jej spraw. Na stanowisku tym stanął Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z dnia 20 listopada 2012 r. w sprawie IV SA/Gl 1591/11 (LEX nr 1249821) wskazując, iż "ustanowienie kuratora przez sąd powszechny w trybie art. 184 § 1 k.r.i.o. w zw. z art. 34 § 1 k.p.a. obowiązuje w toku całego postępowania administracyjnego, jeżeli nie ustaną przesłanki, w oparciu o które doszło do ustanowienia takiego reprezentanta, np. w razie zgłoszenia się osoby reprezentowanej lub ustalenia jej miejsca pobytu, do czego przede wszystkim winien zmierzać kurator stosownie do art. 184 § 2 k.r.i.o." Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 7 maja 2008 r., I SA/Po 299/08 (LEX nr 524054) przyjął natomiast, że „to do obowiązków kuratora, a nie organów podatkowych należy podjęcie starań zmierzających do ustalenia miejsca pobytu podatnika." Takie stanowisko zaprezentował również Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 kwietnia 2000 r. w sprawie III CKN 270/00 (LEX nr 1219835). Sąd Najwyższy uznał, że "zadaniem kuratora jest przede wszystkim poszukiwanie osoby nieobecnej.".

Podsumowanie

Zaprezentowany dorobek orzecznictwa pozwala na niewątpliwe przyjęcie, że kurator powinien podejmować czynności procesowe za osobę nieobecną, którą reprezentuje. Jeśli jest to możliwe, to powinien również poszukiwać osoby, dla której został ustanowiony. Warto jednak zwrócić uwagę, że kurator procesowy niejednokrotnie nie posiada realnej możliwości ustalenia aktualnego miejsca pobytu strony, skoro również sąd lub organ administracyjny nie był w stanie tego uczynić.