Kiedy uprawniony nie dostanie alimentów?

Zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka.

W linii orzeczniczej "Nadużycie prawa podmiotowego w sprawach o alimenty", Aleksandra Partyk opisuje sytuacje dotyczące odmowy przyznania alimentów z powołaniem się na zasady współżycia społecznego.

Zobacz również: Uchylenie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego z uwagi na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego (art. 144(1) k.r.o.)

Wskazówki dla zobowiązanych i uprawnionych

Przykłady opisanych sytuacji powstały w oparciu o analizę bogatego orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów powszechnych. Stanowią wskazówkę dla zobowiązanych, jak i uprawnionych z tytułu obowiązku alimentacyjnego, kiedy skutecznie można się domagać realizacji tego obowiązku i kiedy skutecznie można się przed takim obowiązkiem bronić.

Powództwo o alimenty sprzeczne z zasadami współżycia społecznego

W oparciu o analizę spraw rozstrzyganych przez sądy, można wskazać przykładowe sytuacje, w których alimenty nie należą się uprawnionemu:

• rodzic, który rażąco zaniedbywał swoje dzieci w okresie ich małoletniości, nie wywiązywał się odpowiednio ze swych obowiązków rodzicielskich, w efekcie nie może skutecznie domagać się od tych (dorosłych już) dzieci alimentów na swoją rzecz;
• osoba żądająca alimentów popadła w niedostatek ze swojej winy, na skutek własnego niedbalstwa i braku zapobiegliwości, a zwłaszcza gdy ma to na celu szykanowanie obowiązanego do alimentacji;
• w przypadku alimentów pomiędzy małżonkami rozwiedzionymi, żądanie alimentów może zostać uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, jeżeli małżonek domagający się tego rodzaju świadczeń pozostaje w nowym związku (formalnym lub nieformalnym), zwłaszcza gdy to on zerwał pożycie.

Odmowa przyznania alimentów z powołaniem się na zasady współżycia społecznego nie jest zasadna

Sądy wskazują również sytuacje, w których zasady współżycia społecznego nie uzasadniają odmowy zasądzenia alimentów, pomimo że z punktu widzenia zobowiązanych do alimentacji, jest to mocno kontrowersyjne:

• konflikt rodzinny pomiędzy stronami stosunku alimentacyjnego, jeżeli ma charakter wzajemny, nie uzasadnia nieuwzględnienia roszczenia o alimenty, zwłaszcza gdy występuje z nim dziecko niemogące się samodzielnie utrzymać, choćby było już pełnoletnie. W takim przypadku nawet rażąco naganne postępowanie dziecka nie uzasadnia odmówienia mu świadczeń alimentacyjnych
• uzależnienie uprawnionego do alimentów od alkoholu lub środków odurzających, samo w sobie nie uzasadnia odmowy przyznania alimentów z powołaniem się na zasady współżycia społecznego, bowiem zawierają one w sobie również element humanitaryzmu.

Duża arbitralność w ocenie sytuacji

W linii orzeczniczej podkreślono jednak, że ocena sprzeczności roszczenia alimentacyjnego z zasadami współżycia społecznego ma charakter niezwykle ocenny i wyrażana jest przez sąd orzekający w sprawie w świetle całokształtu okoliczności danego przypadku, ad casum. Ocena ta, podlegająca dyskrecjonalnej władzy sądu, niejednokrotnie opiera się raczej na poczuciu słuszności i sprawiedliwości, przy uwzględnieniu niuansów konkretnej sprawy.

Wojciech Kowalski
product manager Działu Legal