Prawo autorskie na rynku cyfrowym, czyli jak dyrektywa UE może zmienić polskie prawo
Dyrektywa 2019/790 o prawie autorskim na jednolitym rynku cyfrowym, której termin wdrożenia mija 7 czerwca, zmieni niewątpliwie polskie prawo autorskie. Pytanie zasadnicze brzmi - jak. W dyskusji nad kierunkami zmian nie sposób pominąć głosu prof. Ryszarda Markiewicza, jednego z największych autorytetów w zakresie prawa autorskiego.
Przedmiot analizy
W udostępnionej niedawno m.in. w programie LEX Prawo Europejskie książce poddano szczegółowej analizie przepisy dyrektywy, w tym zwłaszcza dotyczące:
- rozszerzenia dozwolonego użytku (eksploatacja tekstów i danych, korzystanie z utworów w działalności dydaktycznej, wykonywanie kopii dla zachowania dziedzictwa kulturowego),
- nowego prawa pokrewnego wydawców,
- nowych zasad odpowiedzialności i jej wyłączeń dla niektórych dostawców usług udostępniania treści online,
- środków ułatwiających zawieranie umów licencyjnych i szerszego dostępu do przedmiotów praw wyłącznych (przepisy dotyczące: utworów niedostępnych w handlu, rozszerzonego zbiorowego zarządu, dostępu do utworów audiowizualnych na platformach, kopii utworów znajdujących się w domenie publicznej),
- zasad wynagradzania twórców.
Jak należałoby wdrożyć dyrektywę do polskiego prawa?
Opracowanie przedstawia sugerowany kierunek najbliższych zmian polskiego prawa autorskiego. Zdaniem prof. R. Markiewicza, dyrektywę należy wdrożyć w całości, a nie kolejnymi nowelizacjami polskiego prawa autorskiego, gdyż powinno to zneutralizować wpływy różnych grup chroniących własne partykularne interesy.
Autor w monografii prezentuje również swoje propozycje dotyczące szczegółowych rozwiązań implementacyjnych.
I tak, przykładowo, w odniesieniu do rozszerzenia dozwolonego użytku, uważa, że we wszystkich przypadkach, w których regulacja nie ma charakteru obligatoryjnego, należałoby zrezygnować z: odpłatności, ograniczeń co do sfery zastosowania danej postaci licencji oraz uzależnienia dozwolonego użytku od dostępności odpowiednich licencji.
Jeśli chodzi o nowe prawo pokrewne wydawców prasy zasadne byłoby, zdaniem prof. Markiewicza dookreślenie „bardzo krótkiego fragmentu” – nieobjętego wyłącznością prawną. Autor jest za wykorzystaniem w tym zakresie klauzuli generalnej, wzorowanej na rozwiązaniu francuskim, zgodnie z którym tego rodzaju fragment nie dotyczy takich części tekstu, które zastępują samą publikację prasową lub zwalniają czytelnika z konieczności odwoływania się do niej.
W kwestii nowych zasad odpowiedzialności - najbardziej kontrowersyjnego zagadnienia dyrektywy - autor stoi na stanowisku, że, po pierwsze, należy wyczerpująco określić kategorie podmiotów, do których powinien się zwrócić dostawca o udzielenie licencji wymaganej przez art. 17 dyrektywy. Po drugie, uważa, że należy wykluczyć możliwość prewencyjnego automatycznego blokowania dostępu do przedmiotów praw wyłącznych wobec prawdopodobieństwa, że określona postać eksploatacji jest objęta dozwolonym użytkiem. Decyzja w tej kwestii powinna być, zdaniem prof. Markiewicza, podejmowana dopiero po wyjaśnieniu wątpliwości w danej sprawie z udziałem człowieka, a nie na podstawie algorytmu „przechwytującego” zbieżności.
Monografia jako użyteczna pomoc w wykładni polskiego prawa
Z całą pewnością publikacja może być użyteczna nie tylko w pracach legislacyjnych. Należy ją uznać za pomocne narzędzie również w sądowej i doktrynalnej interpretacji obowiązującego prawa autorskiego w okresie między datą wejścia dyrektywy w życie (6.06.2019 r.) a datą koniecznej jej implementacji (7.06.2021 r.). Co więcej, będzie także wsparciem przy interpretacji prawa polskiego po upływie terminu implementacji dyrektywy – i to zarówno gdyby zrealizowano ją nowelizacją prawa polskiego, jak i wobec możliwych opóźnień.
product manager LEX Prawo Europejskie