Wynagrodzenia obrońców z urzędu niezgodne z konstytucją

Udzielanie pomocy prawnej jest jednym z głównych zadań adwokatów, wynikających z ustawy Prawo o adwokaturze. Ustawa ta nakłada na adwokata obowiązek obrony z urzędu w sprawach przydzielonych przez sąd rejonowy okręgu, w którym mieści się jego siedziba. Na jakich zasadach określane jest wynagrodzenie za takie zastępstwo procesowe?

Przełomowy dla pełnomocników procesowych może okazać się wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 20.12.2022r., który może wpłynąć na zmianę sposobu określania wynagrodzenia za sprawy prowadzone przez obrońców z urzędu. Bezpośrednim skutkiem tego orzeczenia jest uchylenie dotychczas obowiązujących przepisów rozporządzenia w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu, co prowadzi do zrównania stawek obrońców z urzędu z wynagrodzeniem obrońców z wyboru.

Te i dalej idące konsekwencje wyroku SK 78/21 dla praktyki adwokackiej omówił Rafał Kowalczyk w swoim komentarzu "Orzekanie o kosztach pomocy prawnej udzielonej z urzędu po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 20.12.2022 r., SK 78/21"

Wynagrodzenie za obronę z urzędu

Zgodnie z Kodeksem postępowania karnego, obowiązek wynagrodzenia za nieopłaconą pomoc prawną udzielaną przez profesjonalnych pełnomocników z urzędu spoczywa na Skarbie Państwa. Stawki opłat za podjęte czynności adwokackie określane są w drodze odpowiedniego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości. Rozporządzenie z 3 października 2016r., różnicujące wynagrodzenie pełnomocników procesowych w zależności od tego czy są ustanawiani z urzędu, czy z wyboru, było przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego w grudniu 2022r.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego

Do Trybunału Konstytucyjnego została wniesiona skarga konstytucyjna, w której podniesiony został zarzut niezgodności z Konstytucją rozporządzenia w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu. Zaskarżone zostały przepisy określające minimalne stawki obrońców z urzędu, obniżające ich wynagrodzenie o połowę w stosunku do obrońców z wyboru.

Trybunał Konstytucyjny orzekł o braku zgodności powyższych regulacji z Konstytucją. Wyrok ten może zrodzić potrzebę weryfikacji orzeczeń, wydanych na podstawie niekonstytucyjnych przepisów.

Jaki wpływ ma wyrok zapadłe orzeczenia i toczące się sprawy?

Toczące się postępowania

Wyeliminowanie zaskarżonych norm z systemu prawnego oznacza konieczność stosowania w ich miejsce, w sprawach niezakończonych przed opublikowaniem wyroku, przepisów rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie. Wysokość minimalnego wynagrodzenia obrońcy z urzędu będzie więc wynosić odpowiednio:

• 600 zł za postępowanie przygotowawcze
• 840 zł za postępowanie sądowe

Dodatkowo rozstrzygając o wynagrodzeniu adwokata będącego obrońcą z urzędu, sąd powinien podwyższyć je o podatek VAT, ponieważ zapewnienie pomocy prawnej jest obowiązkiem władzy publicznej i nie powinno powodować obciążania dodatkowymi kosztami obrońcy z urzędu.

Orzeczenia zapadłe przed wydaniem wyroku

Korygowanie prawomocnych orzeczeń, wydanych zanim podstawa prawna ich wydania została pozbawiona mocy obowiązującej, jest kwestią wywołującą spory w doktrynie. Możemy wyszczególnić dwa sposoby wyrównania wynagrodzenia za zakończone postepowania:

1. możliwość wystąpienia do właściwego sądu o uzupełnienie orzeczenia o kosztach na podstawie art. 626 § 2 k.p.k.;
2. rozstrzygnięcie o kosztach w wyniku wznowienia postępowania w trybie art. 540 § 2 k.p.k..

Przytaczany wyrok ma istotne znaczenie nie tylko dla organów władzy publicznej, ale przede wszystkim dla profesjonalnych pełnomocników. Wprowadza on równe traktowanie obrońców w prawie i wobec prawa, w zakresie otrzymywanych wynagrodzeń, niezależnie od sposobu ich ustanowienia. Następstwa, jakie niesie za sobą orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wywołują wiele wątpliwości, które wyjaśnia i porządkuje komentarz praktyczny Rafała Kowalczyka pt. "Orzekanie o kosztach pomocy prawnej udzielonej z urzędu po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 20.12.2022 r., SK 78/21"