Prawo spadkowe - podsumowanie zmian w systemie dziedziczenia z lat 2015-2023

Spadek, dziedziczenie, testament, to tematy, które prędzej, czy później pojawią się w życiu większości z nas. Społeczne znaczenie prawa spadkowego jest zatem ogromne. W efekcie, wszelkie zmiany w systemie dziedziczenia mają potencjalnie olbrzymi wpływ na społeczeństwo. Lata 2015-2023, jeśli mowa o tym obszarze prawa, to okres, w którym prawodawca nie próżnował.

Podsumowania zmian w systemie dziedziczenia podjął się Marek Sondej, w komentarzu praktycznym Zmiany przepisów o spadkobraniu w latach 2015-2023 i ich wpływ na dotychczasowy system dziedziczenia. Jak sam Autor wskazuje, zmiany były różne, polegały m.in. na uwzględnieniu w przepisach dotychczasowej praktyki orzeczniczej.

Warte odnotowania jest pojawienie się w systemie prawa dwóch ustaw:

• ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw (Dz. U. z 2021 r. poz. 170);
• ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz. U. poz. 326 z późn. zm.).

Obie regulacje wprowadziły do prawa spadkowe istotne zmiany.

Ograniczenie odpowiedzialności za długi spadku

W 2015 r. wprowadzono istotną zmianę w systemie spadkobrania polegającą na wprowadzeniu zasady, zgodnie z którą, brak oświadczenia spadkobiercy co do przyjęcia lub odrzucenia spadku jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Przed przedmiotową zmianą, niezłożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w terminie 6 miesięcy od dowiedzenia się o tytule swojego powołania skutkowało nabyciem spadku – w drodze zadziałania fikcji prawnej – wprost, bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe. Bezczynny spadkobierca ponosił zatem nieograniczoną odpowiedzialność za długi spadkowe.

Zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem osoby fizycznej

Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw dała spadkobiercom zmarłego przedsiębiorcy potrzebne instrumenty przedłużające funkcjonowanie przedsiębiorstwa do czasu uregulowania kwestii spadkowych. Jak wskazuje autor komentarza, przepisy te nie miały jednak na celu umożliwienia przekazywania w spadku przedsiębiorstwa jako całości, a tylko utrzymanie fikcji prawnej jego istnienia pomimo śmierci właściciela.

Autor podkreśla, że problem polega bowiem na tym, że działalność gospodarcza i osoba ją prowadząca z punktu widzenia prawa spadkowego stanowią jeden podmiot. Wskutek śmierci przedsiębiorcy jego działalność ulega zakończeniu, firma zostaje wykreślona z ewidencji (CEIDG), wygasają NIP i REGON, a koncesje, licencje, zezwolenia, a także prawa i obowiązki wynikające decyzji administracyjnych. Po śmierci przedsiębiorcy wszelkie prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą na jego spadkobierców ustawowych bądź testamentowych. Spadkobierca (ustawowy lub testamentowy), który zamierza kontynuować prowadzenie biznesu po zmarłym, musi „założyć” nowe przedsiębiorstwo na podstawie składników, które otrzymał po zmarłym.

Fundacja rodzinna - remedium na ułomne przepisy k.c. i k.s.h.

Autor komentarza wskazuje, że do czasu wejścia życie przepisów ustawy o fundacji rodzinnej, przy planowaniu sukcesji firmy jej właściciele korzystali z rozwiązań Kodeksu cywilnego w zakresie darowizny i spadkobrania przedsiębiorstwa. Było to rozwiązanie o tyle ułomne, że zapewniało sukcesję wyłącznie drugiemu pokoleniu, nie zabezpieczając biznesu na wiele pokoleń.

Mało elastyczne były też przepisy ustawy – Kodeks spółek handlowych, choćby dlatego, że w spółkach osobowych sukcesję mogli blokować inni wspólnicy, a w kapitałowych – umowa spółki z o.o. mogła ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki spadkobierców zmarłego wspólnika oraz możliwość podziału udziałów między nich.

Długo przygotowywana ustawa o fundacjach rodzinnych ma sobie poradzić z tymi problemami.

Powyższe, to tylko kilka przykładów zmian opisanych szerzej w komentarzu praktycznym: Zmiany przepisów o spadkobraniu w latach 2015-2023 i ich wpływ na dotychczasowy system dziedziczenia. Autor wybrał łącznie 19 zagadnień, które omówił w przedmiotowej publikacji

Tagi:
• LEX Kancelaria Notarialna