Roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia
Bezpodstawne wzbogacenie łączy się z zubożeniem jednego podmiotu kosztem drugiego. Aby dochodzić roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, konieczne jest spełnienie określonych przesłanek. Roszczenia związane z bezpodstawnym wzbogaceniem podlegają przedawnieniu. Istnieją również sytuacje, w których żądanie zwrotu świadczenia będzie niemożliwe.
Bezpodstawne wzbogacenie to uzyskanie, bez podstawy prawnej, korzyści majątkowej kosztem innej osoby, tworzące obowiązek jej zwrotu w naturze (art. 405 KC). Jego skutkiem może być powstanie stosunku zobowiązaniowego, na przykład między przedsiębiorcami w obrocie gospodarczym. Podstawą jest łączne spełnienie następujących przesłanek: wzbogacenie jednego podmiotu, zubożenie drugiego podmiotu, związek pomiędzy wzbogaceniem, a zubożeniem oraz brak podstawy prawnej dla wzbogacenia. Istotą jest więc niezasadne uzyskanie korzyści majątkowej przez jeden podmiot kosztem drugiego. W wyroku z 21 marca 2007 r. (I CSK 458/06, LEX nr 253397) Sąd Najwyższy wskazuje, że przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu stanowią prawną podstawę rozliczenia konsekwencji wykonanej umowy, która okazała się nieważna. Przyczyna nieważności może być dowolna - niedochowanie formy zastrzeżonej rygorem ad solemnitatem, nienależyta reprezentacja czy inny wymóg wymagany dla ważności czynności prawnej.
Realizacja roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia
Gdy podmiot zubożony utracił korzyść majątkową kosztem strony wzbogaconej, może dochodzić zwrotu korzyści na drodze postępowania sądowego. W treści pozwu i toku procesu musi wykazać kumulatywne wystąpienie wszystkich czterech wyżej wymienionych przesłanek - w przeciwnym wypadku roszczenie zostanie oddalone.
Postać wzbogacenia pozwanego jest dowolna. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 24 lutego 2004 r. (VI ACa 546/03, LEX nr 149461) podkreśla, że może być to zarówno zwiększenie aktywów pozwanego, jak i zmniejszenie pasywów pozwanego (np. zwolnienie z długu). Analogicznie sytuacja przedstawia się w przypadku wykazania zubożenia powoda - może polegać chociażby na nieodpłatnym świadczeniu przez niego pracy.
Czytaj więcej w komentarzu praktycznym Realizacja roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia
Przedawnienie roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia
Roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia przedawniają się na zasadach ogólnych, tzn. z upływem sześciu lat (art. 118 KC). W przypadku sporów przedsiębiorców, gdy roszczenie ma związek z prowadzoną działalnością gospodarczą, obowiązuje termin trzyletni (wyrok Sądu Najwyższego z dn. 16 lipca 2003 r., V CK 24/02, LEX nr 82438). Przedawnienie zaczyna bieg w momencie wezwania dłużnika do zwrotu, przy czym w kwestii przedsiębiorców musi wystąpić niezwłocznie (wyrok Sądu Najwyższego z dn. 17 grudnia 1976 r., III CRN 289/76, LEX nr 7893). Termin dla nich biegnie już od momentu powstania wzbogacenia.
Rozliczenie nakładów w przypadku bezpodstawnego wzbogacenia
Obowiązek zwrotu korzyści obejmuje zarówno korzyść bezpośrednio uzyskaną, jak i wszystko co w razie zbycia, utraty czy uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody (art. 406 KC).
Zobowiązany do zwrotu korzyści może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie znalazły pokrycia w użytku, który z nich osiągnął. Dopuszczalne jest żądanie zwrotu nakładów koniecznych i zbytkownych, gdy zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania. Równorzędnie, mogą one zostać zabrane, przywracając rzecz do stanu poprzedniego (art. 408 § 1 KC i nast.).
W przypadku, gdy żądający wydania korzyści jest zobowiązany do zwrotu nakładów, sąd może zrezygnować z wydania ich w naturze i zażądać zwrotu jej wartości w pieniądzu z odliczeniem wartości nakładów, które żądający byłby obowiązany zwrócić (art. 408 §3 KC). Ustawa nie warunkuje dobrej ani złej wiary w tym przypadku, więc sąd może orzec zarówno w interesie zubożonego, jak i zobowiązanego.
Kiedy nie można żądać zwrotu świadczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia?
W art. 411 KC znajduje się enumeratywny katalog przesłanek wyłączających zwrot świadczenia. Nie można żądać zwrotu, gdy:
- spełniający świadczenie wiedział, że nie był do niego zobowiązany,
- spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego,
- świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu,
- świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.
Czytaj więcej w linii orzeczniczej Przesłanki wygaśnięcia obowiązku wydania nienależnej korzyści z bezpodstawnego wzbogacenia lub zwrotu jej wartości.
