Rozporządzenie w sprawie wylesiania (EUDR): jakie ryzyka, obowiązki i sankcje niesie dla firm spożywczych?

Rozporządzenie w sprawie wylesiania (EUDR) to jedna z najbardziej kontrowersyjnych unijnych regulacji w ostatnich latach. Wielkim wyzwaniem dla unijnych firm, w tym firm spożywczych, są związane z tym aktem liczne, skomplikowane obowiązki. Dochodzą do tego potencjalne dotkliwe sankcje i poważne ryzyka ekonomiczne.

Rozporządzenie EUDR to jedna z najbardziej kontrowersyjnych unijnych regulacji w ostatnich latach. W celu powstrzymania globalnego wylesiania i degradacji lasów ustanawia ono generalny zakaz wprowadzania do obrotu w UE lub wywożenia z niej niektórych produktów związanych z tymi zjawiskami, nakładając na przedsiębiorców spożywczych i nie tylko wiele skomplikowanych i trudnych do realizacji obowiązków, ale również grożąc im dotkliwymi sankcjami i narażając ich na poważne ryzyka ekonomiczne. Z reakcji państw trzecich, będących eksporterami przedmiotowych towarów i produktów na unijny rynek, także wynika, że przedmiotowa regulacja dotknie tych państw zarówno w skali makro- jak i mikroekonomicznej. Co więcej, zaczynają potwierdzać się niektóre krytyczne wobec przedmiotowego rozporządzenia opinie, że regulacja może wpływać na zakłócenia globalnego handlu i wzrost cen niektórych towarów i produktów.

Przedsiębiorcy - zakazy i obowiązki

Tak jak to zostało podkreślone wyżej, rozporządzenie EUDR zakazuje wprowadzania do obrotu w UE lub wywożenia z UE niektórych produktów związanych z wylesianiem. W związku z tym zakazem przedsiębiorcy są zobowiązani do realizacji następujących podstawowych wymogów:

• gromadzenia informacji, dokumentów i danych potwierdzających, że wprowadzane na unijny rynek lub wywożone stąd produkty nie powodują wylesiania i zostały wytworzone zgodnie z właściwymi przepisami kraju produkcji. Dane te obejmować mają przykładowo, co wzbudza zresztą szczególne obawy wśród firm co do możliwości realizacyjnych, geolokalizację wszystkich działek, na których uprawiano surowce;
• dokonania oceny ryzyka dotyczącej zgodności tych produktów z wymogami rozporządzenia;
• przyjęcia procedury i środków zmniejszania ryzyka w przypadku, gdy przeprowadzona ocena ryzyka nie wykaże, że ryzyko nie występuje lub jest znikome oraz
• zachowania należytej staranności przed wprowadzeniem produktów do obrotu lub przed ich wywozem, którego rezultatem jest złożenie oświadczenia o należytej staranności.

Środki spożywcze objęte rozporządzeniem EUDR

Rozporządzenie EUDR obejmuje swoim zakresem pewne środki spożywcze, które zdaniem twórców regulacji prowadzą w największym zakresie do wylesiania i degradacji lasów. Są to:

• kakao i czekolada,
• kawa,
• olej palmowy,
• soja oraz
• wołowina.

Sankcje

W razie naruszenia przepisów rozporządzenia EUDR przez dany podmiot, regulacja przewiduje katalog dotkliwych sankcji obejmujący obowiązek podjęcia działań naprawczych oraz kary.

Działania naprawcze mogą polegać m.in. na:

• uniemożliwieniu wprowadzenia towaru lub produktu do obrotu, lub udostępnienia ich na rynku lub wywozu,
• natychmiastowym ich wycofaniu,
• ich przekazaniu na cele charytatywne lub cele pożytku publicznego.

Jeśli chodzi o kary, o rodzaju i ich wymiarze mają decydować ostatecznie państwa członkowskie. Mogą one zgodnie z rozporządzeniem EUDR obejmować m.in.:

• grzywny,
• konfiskatę produktów lub dochodów, czy
• czasowe wykluczenie na okres maksymalnie 12 miesięcy z procedur udzielania zamówień publicznych.

Obawy sektora spożywczego dotyczące rozporządzenia EUDR

Jeszcze na etapie projektu producenci i dystrybutorzy żywności podnosili wiele wątpliwości związanych z realizacją wymogów rozporządzenia EUDR. Przedsiębiorstwa wskazywały zwłaszcza na trudności z zastosowaniem się do wymogu śledzenia drogi produktów w całym łańcuchu dostaw, począwszy od punktu ich produkcji. Skarżyły się, że, aby uniknąć dotkliwych sankcji za nieprzestrzeganie unijnego prawa (rozporządzenie EUDR przewiduje możliwość nałożenia grzywny w wysokości do 4 proc. obrotów firmy), będą musiały zrezygnować z producentów dóbr konsumpcyjnych z "ryzykownymi" łańcuchami dostaw i w związku z tym dokonać istotnych zmian w tych łańcuchach. To zaś z kolei może prowadzić do potencjalnych problemów z podażą produktów i wzrostem ich cen. Niestety, obawy producentów wydają się potwierdzać - ocenia się, że jednym z czynników odpowiadających za obecne, rekordowo wysokie ceny niektórych produktów (np. kakao) jest m.in. nowe, radykalne unijne prawo.

Wejście w życie, stosowanie i implementacja rozporządzenia

Rozporządzenie EUDR weszło w życie 29 czerwca 2023 r., ale jego stosowanie zostało znacznie odroczone. Pierwotnie miało być stosowane od 30 grudnia 2024 r. - w przypadku dużych i średnich przedsiębiorstw lub od 30 czerwca 2024 r. - w przypadku mikroprzedsiębiorstw lub małych przedsiębiorstw. Nowelizacja przedmiotowej regulacji zawarta w rozporządzeniu 2024/3234 przesunęła wymienione terminy na odpowiednio: 30 grudnia 2025 r. lub 30 czerwca 2026 r.

Warto podkreślić, że chociaż rozporządzenie ma charakter bezpośrednio obowiązujący, to część przepisów wymaga implementacji przez państwa członkowskie. Dotyczy to przede wszystkim:

• wyznaczenia właściwego organu lub organów odpowiedzialnych za wypełnienie obowiązków wynikających z rozporządzenia, które powinno nastąpić do 30 grudnia 2023 r. oraz
• określenia zasad dotyczących kar mających zastosowanie w przypadku naruszeń rozporządzenia przez podmioty i podmioty handlowe i wprowadzenia wszelkich środków niezbędnych do ich wdrożenia.

16 czerwca 2025 r. na rządowej stronie internetowej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów ukazała się informacja o projekcie ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrożeniem rozwiązań dotyczących zwalczania wylesiania i degradacji lasów (nr projektu UC101), wraz z zakładanym terminem jego przyjęcia przez Radę Ministrów określonym na IV kwartał 2025 r. Jak dotychczas (stan na dzień: 24 listopada 2025 r.) tekst projektu ustawy nie został jeszcze nawet publicznie udostępniony na witrynie Rządowego Procesu Legislacyjnego.

Unijny projekt legislacyjny odraczający o kolejny rok stosowanie rozporządzenia EUDR oraz upraszczający wdrażanie jego rozwiązań

W październiku 2025 r. Komisja Europejska przedstawiła projekt legislacyjny, który proponuje odroczenie powyższych dotychczasowych terminów stosowania o kolejny rok, czyli do 30 grudnia 2026 r. - w odniesieniu do dużych i średnich przedsiębiorstw oraz do 30 czerwca 2027 r. - w odniesieniu do małych przedsiębiorstw i mikroprzedsiębiorstw. Projekt zakłada również wprowadzenie uproszczeń jednego z kluczowych rozwiązań rozporządzenia EUDR dotyczącego przedkładania przez przedsiębiorców oświadczeń o należytej staranności, które stanowią dowód, że produkty wprowadzane na rynek unijny nie przyczyniają się do wylesiania i są zgodne z prawem kraju pochodzenia. Uproszczenie to ma polegać na:

• ograniczeniu obowiązku złożenia wymaganego oświadczenia o należytej staranności i odpowiedzialności za jego złożenie wyłącznie do podmiotów, które jako pierwsze wprowadzają produkt do obrotu;
• zdjęciu z podmiotów i podmiotów handlowych na dalszych etapach łańcucha dostaw obowiązku składania odrębnych oświadczeń o należytej staranności. Wymóg zachowania i przekazania numeru referencyjnego pierwotnego oświadczenia dotyczyć ma wyłącznie pierwszych z nich; a także
• zobowiązaniu mikropodmiotów pierwotnych i małych podmiotów pierwotnych produkujących i wprowadzających do obrotu swoje własne produkty do składania tylko jednorazowej uproszczonej deklaracji.

Zakłada się, że projekt stanie się obowiązującym prawem przed obecnym terminem rozpoczęcia stosowania rozporządzenia EUDR, czyli przed 30 grudnia 2025 r. (więcej na temat projektu - zob.:

Wytyczne dotyczące wdrażania rozporządzenia EUDR oraz Strategiczne ramy współpracy międzynarodowej

Doceniając wagę problemów związanych z trudnościami w dostosowaniu się przedsiębiorstw do wymogów rozporządzenia EUDR Komisja Europejska opracowała specjalne wytyczne, które dostarczają wskazówek, jak interpretować niektóre istotne części jego tekstu. Oprócz wytycznych Komisja wydała tzw. wzmocnione ramy współpracy międzynarodowej w kontekście rozporządzenia o wylesianiu określające zasady, którymi będzie kierowała się w relacjach z państwami trzecimi. Oba dokumenty zostały opublikowane w unijnym dzienniku urzędowym.

O rozporządzeniu EUDR w LEX-ie

Rozporządzeniu EUDR w LEX Prawo Europejskie poświęconych jest wiele publikacji. Są nimi wymienione w kolejności ich ukazywania się w programie następujące komentarze praktyczne:

• Firmy spożywcze i produkty związane z wylesianiem: obowiązki, terminy i sankcje
• Komisja wyjaśnia przepisy rozporządzenia o wylesianiu (EUDR) 
• UE odracza rozporządzenie w sprawie wylesiania
• Rozporządzenie EUDR przeciwko wylesianiu – nowe obowiązki dla przedsiębiorców
• Rozporządzenie EUDR o wylesianiu – lista podmiotów zobowiązanych 
• Sporządzenie oświadczenia o należytej staranności w związku z rozporządzeniem EUDR o wylesianiu
• Obowiązki podmiotu handlowego w związku z rozporządzeniem EUDR o wylesianiu – studium przypadku
• Kolejne opóźnienie rozporządzenia o wylesianiu [projekt UE].

Wymienione publikacje zawierają rozwinięcia wymienionych wyżej wątków oraz analizują nieujęte tutaj zagadnienia.

Rafał Bujalski | Senior Product Manager LEX Prawo Europejskie

Czytaj więcej w LEX Prawo Europejskie

Tagi:
• LEX Prawo Europejskie