Rozprawy zdalne w postępowaniu cywilnym
Pandemia Covid-19 zmieniła nasze codzienne życie w wielu aspektach. Również wymiar sprawiedliwości uległ znacznym przeobrażeniom, czego wyrazem był początek przeprowadzania rozpraw zdalnych. Co dalej?
13 września w Dzienniku Ustaw RP opublikowana została ustawa zmieniająca Kodeks postępowania cywilnego, datowana na 7 lipca 2023 r. Na jej mocy do k.p.c., jednego z najważniejszych aktów prawnych w polskim porządku prawnym, wprowadzono instytucję rozpraw zdalnych. Przepisy obowiązują od 14 marca 2024 r. Wątpliwości wzbudzają zwłaszcza kwestie wnioskowania o rozprawę zdalną oraz przesłuchanie świadka podczas rozprawy zdalnej.
,,Covidowe'' rozprawy zdalne
Wcześniej możliwość ich przeprowadzenia rozpraw zdalnych wynikała z tzw. przepisów covidowych. Ich wprowadzenie podyktowane było oczywiście kwestiami bezpieczeństwa i ostrożności, z uwagi na ciągle rozprzestrzeniającą się epidemię. Dzięki nim możliwe było normalne funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Co ciekawe, przepisy tej ustawy nie tyle umożliwiały przeprowadzanie rozpraw zdalnych, co, patrząc literalnie na brzmienie przepisów, nakazywały je przeprowadzać. Możliwe było również przeprowadzenie ich w formie ,,tradycyjnej'', z czego sądy również korzystały. Wraz z wygaszaniem pandemii i wycofywaniem kolejnych obostrzeń zaczęto zastanawiać się nad przyszłością rozpraw zdalnych.
Rozprawa odmiejscowiona
Należy wspomnieć, że jeszcze przed zmianą przepisów w Kodeksie postępowania cywilnego znajdował się przepis dotyczący tzw. rozprawy odmiejscowionej. Jest to pewnego rodzaju rozprawa zdalna, polegająca na przeprowadzeniu posiedzenia jawnego za pomocą środków porozumiewania się na odległość z zastrzeżeniem, że uczestnicy postępowania przebywają w tym czasie w budynku innego sądu. Co do zasady był to sposób na przeprowadzenie postępowania z uczestnikami, którzy z jakichś powodów nie byli w stanie stawić się do uczestnictwa w czynnościach procesowych z budynku sądu właściwego. Nie jest to więc instytucja tożsama z rozprawami zdalnymi, ale warto o niej w tym miejscu wspomnieć.
Rozprawa zdalna w k.p.c.
Mocą ustawy z 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw zmieniono brzmienie art. 151 §2 k.p.c. Obecnie przepis ten daje możliwość zarządzenia ,,przeprowadzenia posiedzenia jawnego przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość (posiedzenie zdalne)''. Warunkiem takiej formy jest brak przeciwwskazań co do przeprowadzenia określonych czynności procesowych przy braku obecności stron na sali sądowej. Ustawodawca przewidział możliwość zarządzenia rozprawy zdalnej z urzędu oraz na wniosek osoby chcącej uczestniczyć w postępowaniu w sposób zdalny. Termin w przypadku takiego wniosku wynosi 7 dni i biegnie od momentu zawiadomienia albo wezwania na posiedzenie. Co równie ważne, sąd informując uczestników o zarządzeniu rozprawy zdalnej informuje ich o możliwości pojawienia się na sali sądowej bądź obowiązku zgłoszenia chęci uczestnictwa w sposób zdalny. W takim przypadku termin zgłoszenia chęci wynosi 3 dni robocze przed wyznaczonym terminem posiedzenia. Jest to niezbędny czas, bowiem należy mieć na względzie potrzebę odpowiedniego zorganizowania rozprawy i aspekty techniczne.
Przed rozprawą sprawdź niezbędne wymagania sprzętowe do uczestnictwa w posiedzeniu
Minister Sprawiedliwości ogłosił w obwieszczeniu (Dz.U.2024.82) wymagania techniczne, jakie muszą spełniać komputery uczestników posiedzenia zdalnego. Wskazał również 2 Mb/s jako minimalny transfer internetowy. Aby uniknąć zakłóceń, warto przed rozprawą zweryfikować urządzenie swoje jak i klienta.
Przesłuchaniu świadka w formie zdalnej możesz się sprzeciwić
Nowe przepisy dopuszczają wnioskowanie o przesłuchanie świadka na odległość (art. 235(1) KPC). Z takim wnioskiem może nie zgodzić się strona, która ma 7 dni na złożenie sprzeciwu (od dnia uzyskania informacji o zamiarze przeprowadzenia dowodu). Jak wskazuje M. Dziurda w komentarzu praktycznym, art. 263(1) KPC "pozwala na złożenie skutecznego sprzeciwu jedynie co do przesłuchania świadka za pośrednictwem komunikatora internetowego (gdy świadek znajduje się poza budynkiem jakiegokolwiek sądu). Sprzeciw nie powinien dotyczyć przesłuchania (za pomocą urządzeń sądowych) świadka znajdującego się w innym sądzie, w tym przesłuchania świadka na podstawie unijnych przepisów o postępowaniu dowodowym (...).". Pojawiają się również głosy, że prawo sprzeciwu może być narzędziem do obstrukcji procesowej.
Wprowadzenie na stałe do polskiego porządku prawnego rozpraw zdalnych jest kolejnym krokiem w elektronizacji wymiaru sprawiedliwości. Niewątpliwie w obecnych czasach tego typu rozwiązania mogą budzić wiele pozytywnych odczuć. Tym niemniej, obowiązują pewne zasady, z którymi już dziś należy się zapoznać. W LEX Kancelaria Prawna znajdziesz materiały, które uporządkują Twoją wiedzę i przeprowadzą przez najnowsze zmiany w prawie.
Patrycja Tiuryn
Product Manager
LEX Kompas Orzeczniczy
Julia Magulska
Product Manager
LEX Kancelaria Prawna