Postępowanie zażaleniowe w świetle najnowszych nowelizacji KPC

13 września 2023 roku w Dzienniku Ustaw RP opublikowano drugą w tym roku dużą nowelizację Kodeksu postępowania cywilnego, która w znacznej mierze jest naprawczą wobec dwóch poprzednich nowelizacji KPC- tej z dnia 4 lipca 2019 oraz z dnia 9 marca 2023 roku. Poza przepisami naprawczymi, ustawa wprowadza także zasadnicze zmiany odnoszące się m.in. do postępowania zażaleniowego. Jak zmieni się niniejsze postępowanie, gdy nowe przepisy wejdą w życie?

Głównym celem postępowania zażaleniowego jest zapewnienie stronom możliwości weryfikacji postanowienia lub zarządzenia przewodniczącego sądu pierwszej oraz niekiedy drugiej instancji. W ciągu ostatnich lat przepisy dotyczące postępowania zażaleniowego były przedmiotem licznych zmian, których fundamentalnym założeniem było doprowadzenie do szybszego i sprawniejszego rozpoznawania środków odwoławczych postępowania. Czy zamierzony efekt został osiągnięty? Jak ostatnie nowelizacje KPC wpłynęły na przepisy o zażaleniu?

Nowelizacja KPC z dnia 4 lipca 2019 roku

Najwięcej nowości w omawianym zakresie wprowadziła ustawa z dnia 4 lipca 2019 roku.

W efekcie jej uchwalenia m. in.:

• ograniczono zakres postanowień sądu drugiej instancji, na które można było wnieść zażalenie;
• uregulowano dotychczas nieobecne zażalenia poziome na niektóre postanowienia sądu pierwszej instancji;
• ustalono nowy, bezwzględny (poza niektórymi wyjątkami) wymóg warunkujący dopuszczalność zażalenia, polegający na złożeniu oraz opłaceniu wniosku o sporządzenie uzasadnienia postanowienia oraz o jego doręczenie wraz z postanowieniem.

Przed wejściem nowelizacji KPC z 2019 roku w życie, uzasadnienia postanowień były doręczane wraz z postanowieniami z urzędu, co od razu otwierało tygodniowy termin do wniesienia zażalenia.  

Aby dowiedzieć się więcej o przepisach dotyczących postepowania zażaleniowego, wprowadzonych w drodze nowelizacji KPC z 2019 roku, zapraszamy do zapoznania się z komentarzem praktycznym Macieja Rzewuskiego "Postępowanie zażaleniowe po nowelizacji KPC".   

Nowelizacja KPC z dnia 9 marca 2023 roku

W celu usunięcia niespójności i wątpliwości wynikających z nowelizacji z 2019 roku, ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie kolejnej ustawy zmieniającej- nowelizacji z dnia 9 marca 2023 roku, która często nazywana jest naprawczą wobec tej poprzednio omówionej.

W wyniku niniejszej ustawy, m.in.:

• wprowadzono zażalenia poziome na postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie zażalenia (tylko pozytywne, które uwzględniają wniosek o zabezpieczenie);
• dodano rozstrzygnięcie odnoszące się do "osieroconych zażaleń"- stwierdzono, że jeżeli przepis szczególny przewiduje, że stronie przysługuje zażalenie na postanowienie sądu, ale nie określa, jaki sąd ma je rozpoznać, zażalenie rozpoznaje sąd drugiej instancji;
• rozszerzono katalog postanowień sądu drugiej instancji kończących postępowanie, na które przysługuje zażalenie. 

Więcej informacji na temat zmian odnoszących się do postępowania zażaleniowego, uregulowanych w nowelizacji KPC z dnia 9 marca 2023 roku, dowiesz się dzięki nagraniu ze szkolenia "Zażalenie i postępowanie zabezpieczające po zmianach od 1 lipca 2023 r.". 

Nowelizacja KPC z dnia 7 lipca 2023 roku

Niedługo po nowelizacji marcowej, ustawodawca zdecydował się na kolejne zmiany, które zostały wprowadzone do porządku prawnego ustawą z dnia 7 lipca 2023 roku, ogłoszoną w Dzienniku Ustaw w dniu 13 września 2023 roku. Nowelizacja ta weszła w życie po upływie 14 dni od ogłoszenia (poza niektórymi wyodrębnionymi przepisami), czyli 28 września 2023 roku.

Co zmieniło się po wejściu nowych przepisów w życie?

• Rozszerzono katalog spraw, na które można wnieść zażalenie

Po raz kolejny ustawodawca zdecydował się na rozszerzenie katalogu postanowień sądu II instancji, od których przysługuje zażalenie, przyczyniające się do likwidacji luk wynikających jeszcze z nowelizacji z dnia 4 lipca 2019 roku.

Nowe uregulowania przewidują w tym zakresie dwie zmiany.

Pierwsza wprowadzona zmiana pozwala na złożenie zażalenia do innego składu sądu drugiej instancji na postanowienia tego sądu, których przedmiotem jest odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia (niezależnie od tego, czy sprawa ma charakter kasacyjny). Dodany przepis jest uzupełnieniem ustawy z dnia 9 marca, w której wyraźnie wskazano katalog zaskarżalnych postanowień sądu II instancji, jednakże z pominięciem tych postanowień zawartych w najnowszej nowelizacji. Warto zaznaczyć, że wciąż nie wprowadzono możliwości złożenia zażalenia na postanowienia sądu drugiej instancji odrzucające: zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji, apelację oraz zażalenie na postanowienie odrzucające skargę kasacyjną.

Drugą nowością odnoszącą się do rozszerzenia katalogu spraw, na które można wnieść zażalenie jest możliwość wniesienia tego środka na postanowienia wydane po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji w przedmiocie wynagrodzenia mediatora oraz należności świadka. Niemniej jednak dalej nie przewidziano – z szerzej nieuzasadnionych powodów – możliwości wniesienia zażalenia na postanowienia sądu II instancji w przedmiocie wynagrodzenia kuratora ustanowionego dla strony, podczas gdy istnieje możliwość wniesienia takiego środka na tożsame postanowienia wydane w postępowaniu I-instancyjnym.

• Skład sądu właściwego do rozpoznania zażalenia

Nowelizacja z 7.07.2023 r. dokonała także istotnych zmian, jeśli chodzi o skład sądu rozpoznającego zażalenie.

Dotychczas sąd rozpoznawał zażalenia w składzie trzech sędziów (poza postępowaniem uproszczonym), a odrzucenie zażalenia następowało w składzie jednoosobowym.

Wraz z nowelizacją z dnia 7 lipca 2023 roku, nastąpiła w tym zakresie zmiana. Po wejściu przepisów w życie, jeden sędzia orzeka (na posiedzeniu niejawnym) w przypadku zażaleń przysługujących do sądu II instancji na niektóre postanowienia sądu I instancji, czyli tzw. zażaleń pionowych. Natomiast składy kolegialne orzekają w przypadku zażaleń poziomych (przysługujących do innego składu tego samego sądu) na postanowienia sądu pierwszej instancji, sądu drugiej instancji oraz w postępowaniu egzekucyjnym, podczas gdy odrzucenie jednego z wymienionych zażaleń następuje niezmiennie w składzie jednoosobowym. Warto zaznaczyć, że nowelizacja nie rozstrzyga, jednakże w jakim składzie powinny być rozpoznawane inne zażalenia poziome, co może w praktyce budzić wiele wątpliwości.

Powyższe zasady dotyczące składu sędziów obowiązują, także w postępowaniu uproszczonym.

Zmiany odnoszące się do postępowania zażaleniowego niewątpliwie powinny dążyć do przyśpieszenia rozpoznawania środków odwoławczych oraz ulepszenia procedury cywilnej, co zważając na zawiłość i złożoność wymiaru sprawiedliwości niekiedy wymaga stopniowych zmian i nie jest łatwe do natychmiastowego osiągnięcia. 

Postepowanie zażaleniowe, które znajduje swoje odzwierciedlenie w konstytucyjnej zasadzie dwuinstancyjności jest niezwykle istotnym zagadnieniem, dlatego warto już dziś zapoznać się z nowo obowiązującymi zasadami w tym zakresie, a pomóc w tym może najnowszy komentarz praktyczny, w którym szczegółowo omówiono nowe regulacje dotyczące postępowania zażaleniowego, wynikające z nowelizacji KPC z dnia 7 lipca 2023 roku.

Tagi:
• LEX Kancelaria Prawna