Czynności sprawdzające w Ordynacji podatkowej
Czynności sprawdzające to odmienna od kontroli podatkowej procedura prowadzona przez organy podatkowe, która w mniejszym stopniu angażuje podatników niż kontrola podatkowa. Organy podatkowe nie muszą informować podatników o ich wszczęciu i mogą je prowadzić bez ograniczeń czasowych. Czynności sprawdzające to obecnie najczęściej wykorzystywana przez organy podatkowe forma weryfikacji poprawności rozliczeń podatkowych.
Czym są czynności sprawdzające?
Czynności sprawdzające obok kontroli podatkowej oraz postępowania podatkowego stanowią odrębny rodzaj procedury podatkowej. Czynności sprawdzające zostały uregulowane w dziale V Ordynacji podatkowej. W związku z powyższym, czynności sprawdzających nie można utożsamiać z kontrolą podatkową. Celem czynności sprawdzających jest m.in. sprawdzenie terminowości składania deklaracji oraz wpłacania zadeklarowanych podatków, stwierdzenie formalnej poprawności dokumentów, ustalenie stanu faktycznego w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zgodności z przedstawionymi dokumentami. W ramach czynności sprawdzających może być również przeprowadzona zasadność zwrotu podatku VAT.
Co ważne, organy podatkowe nie muszą informować podatników o wszczęciu czynności sprawdzających i mogą je prowadzić bez ograniczeń czasowych. W przepisach nie ma bowiem określonych ograniczeń związanych z czasem trwania czynności sprawdzających. Może zdarzyć się zatem tak, że wobec jednego podatnika takie czynności będą prowadzone kilkukrotnie w ciągu roku. Ponadto, w przeciwieństwie do kontroli podatkowej czynności sprawdzające nie zmierzają bezpośrednio do wydania decyzji podatkowej orzekającej o prawach i obowiązkach podatnika. W związku z powyższym, czynności sprawdzające są procedurą najmniej sformalizowaną w porównaniu z postępowaniem podatkowym i kontrolą podatkową.
Niemniej jednak ustalenia poczynione przez organ podatkowy w trakcie czynności sprawdzających mogą w efekcie spowodować wszczęcie przez niego kontroli podatkowej albo postępowania podatkowego i rozstrzygnięcie sprawy w formie decyzji podatkowej. W tym sensie czynności sprawdzające często mają charakter wstępny (przygotowawczy), poprzedzający rozpoczęcie kolejnych procedur podatkowych.
Cel dokonywania czynności sprawdzających
Istotę i cel czynności sprawdzających określa przepis art. 272 Ordynacji podatkowej. Zgodnie z tym przepisem organy podatkowe pierwszej instancji dokonują czynności sprawdzających mających na celu:
- sprawdzenie terminowości składania deklaracji oraz wpłacania podatków, w tym również pobieranych przez płatników oraz inkasentów;
- stwierdzenie formalnej poprawności deklaracji;
- ustalenie stanu faktycznego w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zgodności z przedstawionymi dokumentami;
- weryfikację poniesionych przez podatnika wydatków i uzyskanych przychodów (dochodów) opodatkowanych lub przychodów (dochodów) nieopodatkowanych - w zakresie niezbędnym do ujawnienia podstawy opodatkowania z tytułu przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych;
- weryfikację danych i dokumentów przedstawionych przez podatników dokonujących rejestracji podatkowej;
- weryfikację danych i dokumentów przedstawionych przez podmioty dokonujące zgłoszenia rejestracyjnego zgodnie z art. 16 ustawy z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym oraz zgłoszenia rejestracyjnego uproszczonego zgodnie z art. 16b tej ustawy;
- sprawdzenie spełnienia warunków uprawniających do opodatkowania ryczałtem od dochodów spółek oraz rzetelności i terminowości składania oświadczenia podatnikowi przez jej udziałowca albo akcjonariusza, o których mowa w rozdziale 6b ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych.
Przy czym należy pamiętać, że deklaracjami w rozumieniu art. 3 pkt 5 Ordynacji podatkowej są nie tylko typowe deklaracje, ale również zeznania, wykazy, zestawienia, sprawozdania oraz informacje, do których składania obowiązani są, na podstawie przepisów prawa podatkowego, podatnicy, płatnicy i inkasenci.
Rolą czynności sprawdzających jest więc z jednej strony bieżąca, wstępna kontrola prawidłowości deklarowanych przez podatnika zobowiązań podatkowych, mająca jak najszybciej zapobiec powstaniu ewentualnych zaległości podatkowych. Korzysta na tym nie tylko podatnik, unikający ewentualnych wysokich odsetek za zwłokę, ale i budżet państwa terminowo uzyskujący zaplanowane dochody z podatków.
Z drugiej strony, np. w przypadku kontroli krzyżowych, czynności sprawdzające pozwalają organom podatkowym ustalić - niejako "przy okazji", czy u badanego kontrahenta nie zachodzą przesłanki do wszczęcia właściwej kontroli podatkowej lub postępowania podatkowego.
Korekta deklaracji w związku z czynnościami sprawdzającymi
Jednym z celów dokonywania czynności sprawdzających jest sprawdzenie terminowości składania deklaracji oraz wpłacania zadeklarowanych podatków przez podatników, płatników oraz inkasentów. W toku czynności sprawdzających kontrolowana jest również formalna poprawność dokumentów składanych przez podatników, płatników i inkasentów.
Zgodnie z art. 274 § 1 Ordynacji podatkowej, w razie stwierdzenia, że deklaracja zawiera błędy rachunkowe lub inne oczywiste omyłki bądź że wypełniono ją niezgodnie z ustalonymi wymaganiami, organ podatkowy w zależności od charakteru i zakresu uchybień:
- koryguje deklarację, dokonując stosownych poprawek lub uzupełnień, jeżeli zmiana wysokości zobowiązania podatkowego, kwoty nadpłaty, kwoty zwrotu podatku albo kwoty nadwyżki podatku do przeniesienia lub wysokości straty w wyniku tej korekty nie przekracza kwoty 5000 zł;
- zwraca się do składającego deklarację o jej skorygowanie oraz złożenie niezbędnych wyjaśnień, wskazując przyczyny, z powodu których informacje zawarte w deklaracji podaje się w wątpliwość.
Czynności sprawdzające w zakresie niezłożenia deklaracji
Czynności sprawdzające mogą dotyczyć nie tylko deklaracji złożonych, lecz również przypadków, kiedy to - według wiedzy bądź założeń organu podatkowego - deklaracja powinna być złożona. W ramach czynności sprawdzających, zgodnie z art. 274a § 1 Ordynacji podatkowej, organ podatkowy może zażądać złożenia wyjaśnień w sprawie przyczyn niezłożenia deklaracji lub sprawozdania finansowego lub wezwać do ich złożenia, jeżeli nie zostały złożone mimo takiego obowiązku.
Czynności sprawdzające w zakresie zwrotu podatku
Stosownie do przepisów art. 274b § 1 i 2 Ordynacji podatkowej, jeżeli przeprowadzenie czynności sprawdzających zasadność zwrotu podatku wymaga przedłużenia terminu zwrotu podatku wynikającego z odrębnych przepisów, organ podatkowy może postanowić o przedłużeniu tego terminu do czasu zakończenia czynności sprawdzających. Na postanowienie to podatnikowi przysługuje zażalenie.
W praktyce uregulowanie to wprowadzone zostało do Ordynacji podatkowej na potrzeby badania zasadności zwrotu podatku VAT.
Zgodnie z przepisami art. 87 ust. 2 i 6 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, jeżeli zasadność dodatkowego zweryfikowania, naczelnik urzędu skarbowego może przedłużyć termin zwrotu różnicy podatku do czasu zakończenia weryfikacji rozliczenia podatnika dokonywanej m.in. w ramach czynności sprawdzających.
Czynności sprawdzające u kontrahentów - kontrola krzyżowa
Na podstawie art. 274c § 1 Ordynacji podatkowej, organ podatkowy, w związku z postępowaniem podatkowym lub kontrolą podatkową, może zażądać od kontrahentów podatnika wykonujących działalność gospodarczą:
- przedstawienia dokumentów, w zakresie objętym postępowaniem lub kontrolą u podatnika, w celu sprawdzenia ich prawidłowości i rzetelności;
- przekazania, za pomocą środków komunikacji elektronicznej lub na informatycznym nośniku danych, wyciągu z ksiąg podatkowych i dowodów księgowych zapisanego w postaci elektronicznej odpowiadającej strukturze logicznej, o której mowa w art. 193a § 2 Ordynacji podatkowej (tzw. JPK, tj. jednolity plik kontrolny), jeżeli kontrahent podatnika prowadzi księgi podatkowe przy użyciu programów komputerowych.
Potocznie takie czynności dokonywane w ramach czynności sprawdzających nazywane są "kontrolą krzyżową".
Zgodnie z art. 274c § 1a-1c Ordynacji podatkowej z czynności sprawdzających u kontrahenta podatnika sporządza się protokół, a przekazanie ksiąg podatkowych i dowodów księgowych kontrahent podatnika wykonuje na własny koszt.
