Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania podatkowe spółki
Członkowie zarządu ponoszą solidarną odpowiedzialność całym swoim majątkiem prywatnym za zobowiązania podatkowe spółki, w sytuacji, gdy spółka nie reguluje swoich zobowiązań, a organy podatkowe nie są w stanie przymusowo wyegzekwować swoich należności. W ostatnim czasie zapadły przełomowe wyroki TSUE, które niosą poważne skutki dla takiej odpowiedzialności i dla sposobu jej wymierzania.
Odpowiedzialność podatnika za zobowiązania podatkowe
Spółka kapitałowa posiada osobowość prawną, może pozywać i być pozywaną, przysługuje jej prawo własności, może być też podatnikiem i płatnikiem.
Zgodnie z art. 26 Ordynacji podatkowej, podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. Z kolei w myśl art. 30 Ordynacji podatkowej płatnik, który nie wykonał swoich obowiązków (tj. obliczenie, pobranie i wpłata podatku we właściwym terminie organowi podatkowemu), odpowiada całym swoim majątkiem za podatek niepobrany lub podatek pobrany a niewpłacony, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej lub podatek nie został pobrany z winy podatnika.
Odpowiedzialność podatkowa osób trzecich
Odpowiedzialność podatkowa osób trzecich uregulowana jest w Rozdziale 15 Działu III Ordynacji podatkowej. Zgodnie z przepisami ogólnymi tego rozdziału, za zaległości podatnika odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem również osoby trzecie. O odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej organ podatkowy orzeka w drodze decyzji. Postępowanie w sprawie odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej nie może zostać wszczęte przed dniem doręczenia decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego.
Dodatkowo ustawodawca wyraźnie stwierdził, iż egzekucja zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej może być wszczęta dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku podatnika okazała się w całości lub w części bezskuteczna, odstąpiono od czynności zmierzających do zastosowania środków egzekucyjnych albo nie przystąpiono do egzekucji administracyjnej w wyniku uprawdopodobnienia przez organ egzekucyjny braku możliwości uzyskania w toku egzekucji administracyjnej kwoty przewyższającej koszty egzekucyjne. Organ podatkowy musi zatem w pierwszej kolejności przeprowadzić egzekucję z majątku podatnika, a dopiero w przypadku, gdyby egzekucja ta byłaby bezskuteczna, może przeprowadzać egzekucję z majątku osób trzecich.
Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania podatkowe spółki
Jedną z kategorii odpowiedzialnych osób trzecich są członkowie zarządu spółek kapitałowych. Zgodnie z art. 116 Ordynacji podatkowej, za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, prostej spółki akcyjnej, prostej spółki akcyjnej w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:
- nie wykazał, że:
- we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne w rozumieniu ustawy z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu, o którym mowa w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne, albo
- niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy;
- nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.
Członek zarządu może uwolnić się od tej odpowiedzialności, jeżeli wykazał występowanie tzw. przesłanek egzoneracyjnych (tj. w szczególności tego, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości albo niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez winy członka zarządu).
Oznacza to zatem, że:
- w pierwszej kolejności organ podatkowy jest zobowiązany przeprowadzić postępowanie wymiarowe w danej sprawie podatkowej (tj. wobec podatnika), które zakończone zostanie decyzją określającą wysokość zobowiązania podatkowego (postępowanie wymiarowe; z tej decyzji w praktyce będzie wynikać zaległość podatkowa);
- w drugiej kolejności konieczne jest wszczęcie postępowania w sprawie odpowiedzialności członka zarządu, które powinno być zakończone decyzją o odpowiedzialności podatkowej członka zarządu za zaległości podatkowe spółki (postępowanie w sprawie odpowiedzialności).
Co ważne, powyższe dotyczy również byłych członków zarządu, jeżeli termin płatności z tytułu danego zobowiązania podatkowego upływał w czasie, gdy dana osoba pełniła funkcję członka zarządu.
Przełomowe wyroki TSUE w sprawie odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania podatkowe spółki - C-277/24 oraz C-278/24
Na gruncie art. 116 Ordynacji podatkowej pojawiło się wiele różnorodnych kontrowersji orzeczniczych. Po pierwsze, do tej pory członkowie zarządu (a zwłaszcza byli członkowie zarządu), którzy mogli być potencjalnie odpowiedzialni za zobowiązania podatkowe spółki nie mieli prawa uczestniczyć w postępowaniu wymiarowym na prawach strony, a zatem nie mieli żadnej możliwości (albo te możliwości były bardzo ograniczone) aktywnego wpływu na to toczące się postępowanie. Po drugie, członkowie zarządu nie mieli możliwości kwestionowania ustaleń poczynionych w takim postępowaniu.
Nowych możliwości obrony członków zarządu dostarczyły przełomowe wyroki Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 27 lutego 2025 r. (sygn. C-277/24) oraz z dnia 30 kwietnia 2025 r. (sygn. C-278/24).
Zgodnie z wyrokiem TSUE z dnia 27 lutego 2025 r. (sygn. C-277/24) przepisy unijne nie stoją na przeszkodzie uregulowaniom krajowym i praktyce krajowej, zgodnie z którymi osoba trzecia, która może zostać uznana za solidarnie odpowiedzialną za zobowiązanie podatkowe osoby prawnej, nie może być stroną w postępowaniu prowadzonym przeciwko tej osobie prawnej w celu ustalenia jej zobowiązania podatkowego. Jednak ta osoba trzecia w toku ewentualnie prowadzonego wobec niej postępowania w przedmiocie odpowiedzialności solidarnej powinna móc skutecznie podważyć ustalenia faktyczne i kwalifikacje prawne dokonane przez organ podatkowy w ramach pierwszego postępowania i mieć dostęp do jego akt, z poszanowaniem praw wspomnianej osoby prawnej lub innych osób trzecich.
Natomiast w wyroku z dnia 30 kwietnia 2025 r. (sygn. C-278/24) TSUE orzekł, że prawo UE nie stoi na przeszkodzie mechanizmowi krajowemu, w ramach którego:
- członek lub były członek zarządu spółki mającej zobowiązanie z tytułu podatku od wartości dodanej ponosi wraz z tą spółką solidarną odpowiedzialność za zaległości podatkowe powstałe w okresie, w którym pełnił on tę funkcję,
- odpowiedzialność ta jest ograniczona do tych zaległości podatkowych, których egzekucja od spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna,
- zwolnienie z tej odpowiedzialności zależy w szczególności od przedstawienia przez członka lub byłego członka zarządu dowodu, że wniosek o ogłoszenie upadłości tej spółki został złożony we właściwym czasie lub że niezłożenie tego wniosku nie wynika z jego winy,
o ile ów członek lub były członek, w celu wykazania braku winy, może skutecznie powołać się na to, że dochował wszelkiej staranności wymaganej przy prowadzeniu spraw danej spółki, przy czym wspomniany członek lub były członek nie może w tym celu ograniczyć się do podniesienia, że w chwili stwierdzenia trwałej niewypłacalności jedynym wierzycielem tej spółki był Skarb Państwa.
