Substancje reprotoksyczne pod lupą PIP i Sanepidu – kontrole, zagrożenia i wysokie kary
Rok 2024 przyniósł istotne zmiany w przepisach dotyczących substancji reprotoksycznych, które znacząco wpływają na organizację pracy, szczególnie w zakładach, gdzie istnieje ryzyko narażenia pracowników na te niebezpieczne czynniki. Znowelizowany Kodeks pracy, jak również wzmożona aktywność kontrolna Państwowej Inspekcji Pracy (PIP) oraz Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Sanepid), wymuszają na pracodawcach konkretne działania w zakresie prewencji i dokumentacji.
Czym są substancje reprotoksyczne?
Substancje reprotoksyczne to związki chemiczne, które negatywnie wpływają na zdrowie reprodukcyjne człowieka. Mogą:
- uszkadzać komórki jajowe i plemniki,
- zaburzać gospodarkę hormonalną,
- prowadzić do niepłodności,
- powodować poronienia,
- uszkadzać płód i rozwój dziecka w okresie prenatalnym.
W klasyfikacji CLP (rozporządzenie (WE) nr 1272/2008) występują w kategoriach 1A (udowodnione działanie szkodliwe) i 1B (domniemane działanie szkodliwe).
Jakie zagrożenia niesie praca z substancjami reprotoksycznymi?
Kontakt z tymi substancjami może nastąpić poprzez:
- drogi oddechowe (wdychanie oparów, pyłów, aerozoli),
- kontakt ze skórą (przez rozlanie, rozpryski lub skażoną odzież),
- drogą pokarmową (np. przez spożywanie posiłków w miejscu pracy).
Najczęstsze zagrożenia zdrowotne to:
- uszkodzenie materiału genetycznego (genotoksyczność),
- trwałe zaburzenia płodności u kobiet i mężczyzn,
- zwiększone ryzyko poronień, wad rozwojowych u dzieci,
- zaburzenia hormonalne i metaboliczne,
- nieodwracalne skutki zdrowotne, ujawniające się nawet po latach.
Z tego powodu są one szczególnie groźne dla kobiet w ciąży, planujących ciążę, mężczyzn w wieku rozrodczym oraz osób młodych.
Zobacz: Substancje reprotoksyczne – nowe wyzwanie dla pracodawców
Obowiązek prowadzenia rejestru substancji reprotoksycznych
Każdy pracodawca stosujący substancje reprotoksyczne ma obowiązek:
- Sporządzić i prowadzić rejestr substancji niebezpiecznych, który zawiera m.in.:
- nazwę handlową i chemiczną,
- klasyfikację zagrożeń (w tym informację o działaniu reprotoksycznym),
- ilości stosowane w zakładzie,
- miejsce magazynowania i użytkowania,
- numery kart charakterystyki (SDS).
- Prowadzić rejestr pracowników narażonych na działanie tych substancji, zawierający:
- dane pracownika,
- stanowisko pracy i zakres obowiązków,
- czas i charakter narażenia,
- zastosowane środki ochrony,
- daty badań lekarskich i wyników oceny ryzyka.
Rejestry te powinny być przechowywane przez okres co najmniej 40 lat, zgodnie z przepisami dotyczącymi czynników rakotwórczych i mutagennych – jako analogiczne środki ostrożności.
Kontrole i kary – działania PIP
Państwowa Inspekcja Pracy koncentruje się na organizacyjnej i prawnej stronie bezpieczeństwa pracy. Podczas kontroli PIP weryfikuje m.in.:
- ocenę ryzyka zawodowego – czy uwzględnia działanie reprotoksyczne,
- szkolenia pracowników – z naciskiem na skutki zdrowotne,
- stosowanie środków ochrony indywidualnej,
- zakaz zatrudniania kobiet w ciąży i karmiących piersią, jeśli nie można skutecznie wyeliminować ryzyka,
- prowadzenie rejestru pracowników narażonych,
- przestrzeganie zasad oznakowania i dostępu do stref zagrożenia.
Kary ze strony PIP:
- mandat do 2 000 zł, przy powtórzeniu naruszenia – do 5 000 zł,
- grzywna sądowa do 30 000 zł,
- decyzja o wstrzymaniu pracy na stanowiskach zagrożonych,
- nakaz przeszkolenia pracowników lub zmiany warunków pracy,
- skierowanie zawiadomienia do prokuratury w przypadku rażącego narażenia zdrowia lub życia.
Zobacz: Zagrożenia czynnikami rakotwórczymi, mutagennymi i reprotoksycznymi - pod nadzorem PIP
Kontrole i kary – działania Sanepidu
Państwowa Inspekcja Sanitarna kontroluje aspekty zdrowotne i chemiczne. Sanepid skupia się m.in. na:
- aktualności kart charakterystyki substancji chemicznych (SDS),
- poprawności oznakowania pojemników i pomieszczeń,
- przechowywaniu i ewidencji substancji reprotoksycznych,
- pomiary środowiska pracy – poziom stężeń substancji w powietrzu,
- wdrożeniu działań ograniczających narażenie – np. wentylacji, zamkniętych systemów, odciągów miejscowych.
Kary ze strony Sanepidu:
- grzywna administracyjna od 500 do 10 000 zł,
- decyzja o czasowym wstrzymaniu działalności, np. linii produkcyjnej,
- nakaz przeprowadzenia pomiarów środowiskowych lub aktualizacji dokumentacji,
- cofnięcie zezwoleń sanitarno-higienicznych,
- decyzja o wycofaniu substancji z użytkowania, jeśli zagrożenie jest poważne.
Zobacz: Substancje reprotoksyczne - doświadczenia z prowadzonych działań Sanepidu
Jak uniknąć kar i chronić pracowników?
Aby skutecznie zorganizować pracę z substancjami reprotoksycznymi, pracodawca powinien:
- zastosować substytucję – zamienić je na mniej szkodliwe,
- wdrożyć izolację zagrożeń – np. zamknięte układy, wentylacja miejscowa,
- ograniczyć dostęp tylko dla przeszkolonego personelu,
- zapewnić szkolenia BHP, z uwzględnieniem ryzyka reprodukcyjnego,
- stosować odpowiednie środki ochrony indywidualnej,
- prowadzić badania środowiskowe i lekarskie,
- regularnie aktualizować dokumentację i rejestry.
