Jak sąd ustala skład majątku wspólnego małżonków? Najważniejsze reguły i rozbieżności w orzecznictwie
Postępowanie o podział majątku wspólnego małżonków to jedno z najbardziej złożonych nieprocesowych postępowań. Kluczowe jest ustalenie składu i wartości majątku, ponieważ sąd działa z urzędu, ale nie prowadzi dochodzeń, nie rozstrzyga o majątkach osobistych, a miarodajny jest stan na dzień ustania wspólności. Jak stosować te zasady w praktyce, aby uniknąć błędów i sporów?
Ustalenie składu majątku wspólnego małżonków - jakie są granice działania sądu?
W postępowaniu o podział majątku wspólnego obowiązek ustalenia jego składu i wartości spoczywa na sądzie, który działa z urzędu na podstawie art. 684 k.p.c. w zw. z art. 567 § 3 k.p.c. Sąd nie jest związany twierdzeniami stron - może uznać, że dany przedmiot należy do wspólności, nawet jeśli uczestnicy zgodnie twierdzą inaczej. Ponadto orzecznictwo podkreśla, że domniemanie zgodności wpisu w księdze wieczystej ze stanem prawnym jest wzruszalne i może być obalone w tym postępowaniu.
Granice tej inicjatywy są jednak wyraźne: sąd nie prowadzi dochodzeń w celu odnalezienia niezgłoszonych składników. Jego rola polega na objęciu podziałem całego majątku ujawnionego w sprawie i zwróceniu stronom uwagi na potrzebę jego wskazania. Jeżeli pewne elementy zostały pominięte, konieczne jest odrębne postępowanie uzupełniające. Jednak wskazana aktywność sądu w postępowaniu nieprocesowym nie znosi zasady, że ciężar dowodzenia spoczywa na uczestnikach postępowania.
Chcesz poznać więcej poglądów utrwalonych w orzecznictwie na temat podziału majątku wspólnego małżonków? Kliknij TUTAJ i sprawdź linię orzeczniczą dostępną w LEX Kompas Orzeczniczy 2.0.
Czy w postępowaniu o ustalenie składu majątku wspólnego małżonków sąd rozstrzyga o majątku osobistym?
Przedmiotem postępowania działowego jest wyłącznie majątek wspólny. Sąd w postępowaniu o podział majątku wspólnego nie ustala, jakie składniki należą do majątków osobistych małżonków. Jego zadaniem jest jedynie rozstrzygnięcie, czy sporny przedmiot wchodzi w skład majątku wspólnego. Nie oznacza to natomiast, że sąd tworzy pełny wykaz majątku odrębnego - takie ustalenia pozostają poza zakresem tego postępowania.
Dla stron oznacza to konieczność koncentracji na dowodach i argumentacji dotyczącej wspólności majątkowej. Sprawy dotyczące majątku osobistego nie są rozstrzygane w tym postępowaniu - jeżeli uczestnik chce dochodzić ustaleń lub roszczeń związanych z majątkiem odrębnym, powinien wnieść odpowiednie powództwo w innym trybie. Takie ograniczenie kognicji sądu zapewnia spójność postępowania i zapobiega rozszerzaniu sporu poza jego właściwy zakres.
Jak sąd ustala datę ustania wspólności i co w przypadku zbycia składników?
Miarodajnym momentem dla ustalenia składu majątku jest dzień ustania wspólności majątkowej. Wartość składników określa się według cen z chwili orzekania. Jeżeli wspólność ustała wskutek rozwodu, decyduje data uprawomocnienia się wyroku.
Szczególnym przypadkiem jest sytuacja, gdy po ustaniu wspólności jeden z małżonków bezprawnie zbył składnik majątku. W takim przypadku sąd uwzględnia ten przedmiot lub jego równowartość przy podziale, przyjmując stan z dnia ustania wspólności i wartość z chwili orzekania. Mechanizm ten zapobiega obchodzeniu rozliczeń i pozwala na pełne rozliczenie stosunków majątkowych w jednym postępowaniu.
Dlaczego zasady ustalania składu majątku wspólnego małżonków są tak istotne w praktyce?
Znajomość zasad ustalania składu majątku wspólnego ma bezpośredni wpływ na strategię stron. Brak zgłoszenia składników może wymagać dodatkowego postępowania, a nieprawidłowe określenie daty ustania wspólności prowadzi do błędów w wycenie. Reguła uwzględniania bezprawnie zbytych składników chroni przed próbami obejścia rozliczeń, ale wymaga aktywności dowodowej. Profesjonalna reprezentacja powinna opierać się na kompletności informacji i precyzyjnym wskazaniu wartości, aby uniknąć ryzyka przedłużenia sprawy lub utraty korzyści.
W LEX Kompas Orzeczniczy 2.0 znajdziesz więcej gotowych linii orzeczniczych, które pomogą Ci poznać rozbieżne stanowiska sądów oraz przygotować się do praktyki.
