Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka to spore wyzwanie zarówno dla ofiary naruszeń praw i wolności zawartych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka jak i jej pełnomocnika. Co powinien zrobić ten pierwszy? Jak powinien przygotować się do sprawy ten drugi? Poniższy tekst zawiera wskazówki dla każdego z nich.

1. Przydatne wskazówki dla skarżącego

Europejska Konwencja Praw Człowieka daje ofierze naruszeń praw i wolności zawartych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka możliwość samodzielnego wniesienia skargi do ETPC. Reprezentacja przez prawnika nie jest bowiem obowiązkowa na tym początkowym etapie. W takim wypadku, najlepszym dla takiej osoby, ogólnodostępnym źródłem informacji dotyczących tego, jak zrobić to prawidłowo, jest oficjalny portal internetowy Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.. Stosowne informacje znajdują się na podstronie portalu, uruchamianej poprzez zakładkę Applications (Skargi), której częścią jest podzakładka Applicants - other languages (Skarżący - inne języki). Co istotne, podstrona ta i zawarte w niej materiały są zasadniczo w całości dostępne w języku polskim.

1.1. Materiały i informacje na portalu internetowym Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Pod wskazanym wyżej adresem internetowym z materiałami i informacjami o składaniu skargi do ETPC można znaleźć m.in.:

• formularz skargi, w tym również formularz dotyczący skarg grupowych (warto pamiętać, że przed ETPC należy posługiwać się aktualnym formularzem pochodzącym z oficjalnego portalu Trybunału),
• formularz pełnomocnictwa w sytuacji, gdy skarżący powierza złożenie skargi do ETPC pełnomocnikowi,
• różnego rodzaju materiały, dostosowane poziomem do adresata (np. uproszczone broszury informacyjne, diagramy, filmy, wytyczne i instrukcje) m.in. o tym:
  • w jaki sposób prawidłowo złożyć skargę?
  • jak wypełnić formularz skargi?
  • czym są i jak składać wnioski o zastosowanie środka tymczasowego?
  • jak wyglądają kolejne etapy postępowania dotyczącego skargi do ETPC?
• przydatne dokumenty, czyli przede wszystkim teksty Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz Regulaminu ETPC
• specjalną wyszukiwarkę, która po wpisaniu numeru skargi pozwala każdemu sprawdzić, na jakim etapie postępowania skarga się znajduje.

1.2. Inne przydatne wskazówki dostępne w internecie

Jedna z ważniejszych decyzji, które musi podjąć skarżący, dotyczy wyboru pełnomocnika profesjonalnego. Tak jak zostało to wyżej wspomniane, decyzji tej skarżący nie musi jednak podejmować już na etapie składania skargi do ETPC, jako że na etapie wstępnym nie ma obowiązku bycia reprezentowanym przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego. Nie zmienia to faktu, że polscy skarżący często korzystają z usług adwokatów, radców prawnych czy innych prawników niewykonujących tych zawodów (np. takich, którzy pracują dla Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka) już w tej fazie postępowania przez Trybunałem. Tzw. przymus adwokacki staje się natomiast obowiązkowy w dalszej fazie postępowania, po zakomunikowaniu skargi rządowi państwa pozwanego.

Znalezienie dobrego, doświadczonego prawnika w sprawach skarg do ETPC nie zawsze jest łatwym zadaniem. Pomocna w tym z pewnością jest dostępna w internecie i opracowana przez Naczelną Radę Adwokacką lista adwokatów, którzy złożyli deklarację gotowości reprezentowania klientów w postępowaniach przed ETPC. Wartościowym uzupełnieniem tej listy jest dostępny w ramach tzw. Analiz ekspertów na stronie internetowej wydawnictwa Wolters Kluwer wykaz prawników z doświadczeniem przed ETPC, prezentujący czynnych zawodowo prawników w Polsce (adwokatów, radców prawnych, innych pełnomocników specjalistów), którzy występowali dotychczas najczęściej przed ETPC z podziałem na wszystkie 16 województw.

2. Praktyczna wiedza dla pełnomocnika procesowego

Jest oczywiste, że pełnomocnik procesowy, inaczej niż skarżący, potrzebuje w związku ze sprawą przed ETPC bardziej szczegółowej i specjalistycznej wiedzy niż ogólnodostępne informacje i materiały w internecie. Co więcej, nawet wiedza i informacje udostępnione na oficjalnym portalu internetowym Europejskiego Trybunału Praw Człowieka mogą okazać się dla niego niewystarczające lub być z różnych względów (np. z powodu bariery językowej) trudne do wykorzystania. Pomocą dla profesjonalnych pełnomocników procesowych staje się w takich wypadkach na przykład program LEX Prawo Europejskie, którego zawartość i funkcje pozwalają w sposób bardziej efektywny, przyjazny i oszczędny czasowo przygotować się do poprowadzenia sprawy dotyczącej skargi do ETPC, a w niektórych przypadkach, w razie niewystarczającej wiedzy, doświadczenia czy kompetencji pełnomocnika, dzięki unikalnym materiałom, w ogóle zapewnić taką możliwość.

W LEX Prawo Europejskie pełnomocnik uzyska dostęp w szczególności do:

• komentarza do Konwencji i jej Protokołów,
• orzeczeń ETPC - w języku polskim oraz w języku obcym, wspieranych w tym ostatnim przypadku specjalistycznym słownikiem umożliwiającym tłumaczenie orzeczeń na język polski,
• glos (komentarzy naukowych) i omówień do orzeczeń,
• innych publikacji dotyczących skargi do ETPC raz
• procedur (diagramów) dotyczących skargi do ETPC.

2.1. Komentarz do Konwencji oraz jej Protokołów

Europejska Konwencja Praw Człowieka wraz z jej Protokołami jako podstawa prawna skargi do ETPC podlega ciągłej interpretacji Trybunału, którego zadaniem jest uwzględnianie wciąż zmieniającej się rzeczywistości. Oznacza to że jego wykładnia cały czas się rozwija, i niestety wciąż nie jest wystarczająco dobrze znana. Wynika to zarówno z wielości orzeczeń ETPC jak i z faktu, że w znakomitej większości orzeczenia te nie są udostępnione w powszechnym obiegu w języku polskim (zob. niżej pkt 2.2).

Naprzeciw tym problemom od lat wychodzi publikacja autorstwa Marka Antoniego Nowickiego, wybitnego eksperta z zakresu tej dziedziny, pt.: "Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka". To jedyny tak często aktualizowany komentarz do Konwencji i jej Protokołów na polskim rynku. Jego dziewiąte wydanie wzbogaciło w październiku 2025 r. zasoby programu LEX Prawo Europejskie.

W celu ułatwienia korzystania z tego opracowania jest ono dostępne w LEX-ie jako 4 osobne publikacje:

• Komentarz do samej Konwencji,
• komentarz do Protokołu nr 1,
• komentarz do Protokołu nr 4, oraz
• komentarz do Protokołu nr 7.
•  

2.2. Orzecznictwo ETPC, tłumaczenia orzeczeń, słownik

Dzięki LEX Prawo Europejskie pełnomocnik procesowy, który ma reprezentować skarżącego przed ETPC, otrzymuje, podobnie jak w oficjalnej bazie orzecznictwa ETPC - HUDOC dostęp do zasadniczo wszystkich orzeczeń tego sądu w językach oryginalnych (angielskim i francuskim). Różnica między oboma miejscami dostępu jest jednak taka, że w LEX-ie obok tych oryginalnych wersji, pełnomocnik znajdzie znacznie więcej orzeczeń (wyimków orzeczeń) w języku polskim (prawie 4 tys.) niż w bazie HUDOC (zaledwie 1.300 polskich tekstów). Dodatkowo orzeczenia anglojęzyczne w LEX-ie są wspierane specjalną funkcją, która pozwala podczas czytania angielskiego tekstu orzeczenia na szybkie sprawdzenie znaczenia danego słowa w dostępnym w programie słowniku prawniczym, zawierającym m.in. terminologię Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i orzecznictwa ETPC. To wszystko oczywiście ułatwia pełnomocnikowi pokonanie ewentualnych barier językowych i z całą pewnością przyspiesza jego pracę.

2.3. Omówienia i glosy do orzeczeń ETPC

Podobne cele, choć nie tylko, realizują w LEX Prawo Europejskie omówienia orzeczeń i glosy. Te pierwsze stanowią streszczenia najważniejszych orzeczeń ETPC (w sumie w programie jest ich ok. 2 tys.), te drugie są naukowymi komentarzami do orzeczeń, zawierającymi analizę prawną, streszczenie sprawy i ocenę stanowiska sądu (w sumie ok. 350). Zbiór omówień i glos do orzeczeń, zawarty w LEX Prawo Europejskie, to zdecydowanie największy zbiór tego rodzaju publikacji w Polsce. Tego rodzaju publikacji autorskich nie można oczywiście znaleźć na oficjalnych stronach internetowych ETPC.

2.4. Inne publikacje dotyczące skargi do ETPC

W LEX-ie nie brakuje również innych publikacji dotyczących zarówno materialnych jak i proceduralnych aspektów skargi do ETPC. Publikacje dotyczące materialnych aspektów odnoszą się do gwarantowanych przez Europejską Konwencję Praw Człowieka praw i wolności, które mogą być przedmiotem naruszeń i, co za tym idzie, skargi do ETPC. Publikacje dotyczące aspektów proceduralnych skargi do ETPC odnoszą się do zagadnień związanych bezpośrednio z postępowaniem przed ETPC. Dostępny w LEX-ie zbiór przedmiotowych publikacji liczy sobie prawie 500 monografii oraz ponad 600 artykułów z czasopism.

2.5. Procedury (diagramy) dotyczące skargi indywidualnej do ETPC

Cennym i użytecznym dla pełnomocnika występującego przed ETPC elementem zawartości programu LEX Prawo Europejskie są z pewnością diagramy obrazujące wycinki postępowania dotyczące indywidualnej skargi do ETPC (tzw. procedury). Procedury to nie tylko schematy graficzno-tekstowe, ale również obszerne praktyczne wyjaśnienia.

W sumie zbiór procedur w LEX Prawo Europejskie obejmuje na chwilę obecną 23 takie diagramy, których autorem jest Ireneusz C. Kamiński, profesor Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk i były sędzia ad hoc ETPC. Warto podkreślić, że zbiór podlega aktualizacjom (ostatnia aktualizacja miała miejsce w lutym 2025 r.).

Wśród diagramów znaleźć można oczywiście ten dotyczący najważniejszego elementu postępowania skargowego, czyli:

• sporządzenia skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Dla prawników dysponujących niewielkim doświadczeniem ze skargą do ETPC z pewnością przydatne okażą się diagramy obrazujące dalsze losy skargi po jej wniesieniu, czyli dotyczące:

• postępowania przed pojedynczym sędzią
• postępowania przed Komitetem trzech sędziów
• postępowania przed Izbą i
• postępowania przed Wielką Izbą.

W LEX-ie pełnomocnik prowadzący sprawę przed ETPC znajdzie także procedury, w których może aktywnie wpływać na bieg wydarzeń przed Trybunałem, a więc:

• wniosek o połączenie skarg do wspólnego rozpoznania
• wniosek o priorytetowe rozpoznanie skargi
• wniosek o użycie procedury pilotażowej
• wniosek o przyznanie pomocy prawnej skarżącemu
• wniosek o nieujawnianie tożsamości skarżącego
• wniosek o ograniczenie jawności dokumentów postępowania 
• wniosek o ponowne rozpoznanie sprawy przez Wielką Izbę
• wniosek o rewizję wyroku
• wniosek o wykładnię wyroku
• wniosek o wyrażenie zgody na prowadzenie postępowania przed ETPC w innym języku niż urzędowy (np. w języku polskim)
• wniosek o zarządzenie środków tymczasowych
• wniosek o zawiadomienie w trybie pilnym o skardze zaskarżonego państwa

Rafał Bujalski | Senior Product Manager LEX Prawo Europejskie

Czytaj więcej w LEX Prawo Europejskie

Tagi:
• LEX Prawo Europejskie