Ochrona przed hałasem i innymi immisjami sąsiedzkimi - znaczenie orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dla polskich postępowań cywilnych i administracyjnych

Hałas i inne immisje z drugiej nieruchomości to częsty powód sąsiedzkich konfliktów, trafiających do polskich sądów i dalej do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Ten ostatni, orzekając w takich sprawach, tworzy standardy, które sądy i administracja powinny potem stosować. Problem w tym, że nie zawsze są im dobrze znane.

Bardzo użyteczną lekturą, która przybliża sędziom, urzędnikom, adwokatom i radcom prawnym owe konwencyjne standardy, prezentując w sposób syntetyczny 40 najważniejszych rozstrzygnięć ETPC w zakresie ochrony przed hałasem i innymi immisjami, jest udostępniona niedawno w programie LEX Prawo Europejskie analiza pt.:

• Ochrona przed immisjami jako prawo człowieka na gruncie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, autorstwa prof. Magdaleny Matusiak-Frącczak, eksperta z zakresu prawa europejskiego i międzynarodowego.

Wskazana analiza zawiera rozwinięcie wymienionych niżej wątków oraz omawia nieujęte tutaj zagadnienia.

1. Immisje sąsiedzkie a Europejska Konwencja Praw Człowieka

Ochrona przed immisjami, czyli zakłóceniami pochodzącymi z nieruchomości sąsiednich lub w szerszym znaczeniu - znajdujących się w pobliżu, takimi jak hałas, emisje, zapachy czy inne formy uciążliwości, mieści się zasadniczo w zakresie art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC). Przepis ten gwarantuje prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego oraz domu. Jak podkreśla adw. prof. M. Matusiak-Frącczak, jeśli chodzi o to ostatnie pojęcie, prawo do poszanowania domu obejmuje nie tylko ochronę fizycznej przestrzeni, ale także spokojnego korzystania z niej, a naruszenia prawa do poszanowania domu nie ograniczają się jedynie do naruszeń konkretnych lub fizycznych, takich jak nieuprawnione wejście do czyjegoś domu, lecz dotyczą także naruszeń niekonkretnych lub niefizycznych, czyli właśnie immisji, przy czym pojęcie to jest przez ETPC ujmowane szerzej niż przez krajowe instytucje.

2. Zasady dotyczące ochrony przed hałasem i innymi immisjami sąsiedzkimi

Autorka zwraca uwagę na następujące kluczowe zasady dotyczące ochrony przed hałasem i innymi immisjami sąsiedzkimi wynikające z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i orzecznictwa ETPC:

• państwo powinno dopełnić wszelkich starań, aby uchronić jednostki przed szkodliwą działalnością stanowiącą ingerencję w "dom" oraz życie prywatne i rodzinne. Starania te mogą oznaczać podjęcie przez państwo środków zabezpieczających możliwość rzeczywistego korzystania z ochrony, w tym ustanowienia ram prawnych, mechanizmu podejmowania i wprowadzania w życie decyzji dotyczących zapewnienia ochrony oraz podjęcia wszelkich innych konkretnych działań;
• jednostka, której dotyczą immisje, powinna z kolei móc udowodnić, że uciążliwość spowodowana przez immisje jest nadmierna, jak również że ponosi negatywne skutki tych immisji, najczęściej zdrowotne, co może być wykazywane zaświadczeniami lekarskimi lub opiniami biegłych;
• legalność działalności powodującej immisje nie wyklucza możliwości uznania jej za powodującą naruszenie Konwencji, jeżeli przekracza ustalone normy emisji dla danej działalności.

3. Rodzaje immisji, którymi zajmował się ETPC

Jak dotychczas, ETPC zajmował się w swoim orzecznictwie następującymi rodzajami immisji: hałasem, wibracjami i falami elektromagnetycznymi, zapachem, drganiami, promieniowaniem, zanieczyszczeniem środowiska oraz naruszaniem miru domowego (traktowanym przez ETPC jako rodzaj immisji). Najwięcej orzeczeń zapadło w sprawach dotyczących hałasu generowanego przez różnego rodzaju źródła.

4. Praktyczne znaczenie orzecznictwa ETPC dotyczącego ochrony przed hałasem i innymi immisjami sąsiedzkimi dla stosowania prawa w Polsce

Jeśli chodzi o orzeczenia ETPC dotyczące immisji, to zapadały one zarówno w sprawach przeciwko Polsce jak i innym państwom-stronom Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Spośród 40 orzeczeń ETPC, o których mowa w publikacji adw. prof. M. Matusiak-Frącczak, tylko jedna czwarta dotyczy spraw polskich, pozostałe - spraw zagranicznych. Nie oznacza to jednak, że te ostatnie nie mają znaczenia dla stosowania i wykładni prawa w Polsce. Wyroki ETPC bowiem, nawet w sprawach dotyczących innych państw, powinny być brane pod uwagę przez polskie sądy i organy administracyjne.

Jak podkreśla Autorka, w polskim porządku prawnym roszczeń związanych z hałasem i innymi immisjami można dochodzić w postępowaniach cywilnym i administracyjnym. I to w takich postępowaniach właśnie, sądy i organy administracji będą musiały mieć na względzie ochronę, jaką jednostkom przyznaje art. 8 EKPC i rozwija w swoim orzecznictwie ETPC. W swojej analizie prof. M. Matusiak-Frącczak wymienia następujące przykłady spraw i postępowań, w których istotne dla ostatecznego rozstrzygnięcia może mieć orzecznictwo ETPC dotyczące ochrony przed hałasem i innymi immisjami sąsiedzkimi:

• sprawy cywilne związane z dochodzeniem roszczeń wynikających z immisji, oparte na art. 144 k.c.,
• szeroko rozumiane sprawy planistyczne (postępowania w sprawie uchwalenia planu zagospodarowania przestrzennego, postępowania w sprawie wydania decyzji o warunkach zabudowy),
• postępowania wynikające z prawa budowlanego (w sprawie wydania decyzji o pozwoleniu na budowę czy nakazania rozbiórki budynku lub innego obiektu wybudowanego niezgodnie z przepisami), a także
• postępowania środowiskowe, jak przeprowadzenie oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko.

Przedstawiona tu lista postępowań, podkreślmy, o niewyczerpującym charakterze, jak i świadomość, chociażby tego, jak wiele zwykłych spraw przed polskimi sądami dotyczy sąsiedzkich konfliktów, każe wyciągnąć wniosek, że znajomość wynikających z orzecznictwa ETPC standardów konwencyjnych dotyczących ochrony przed hałasem i innymi immisjami sąsiedzkimi może, a nawet powinna mieć dla sądów, organów administracji jak i pełnomocników stron zajmujących się sprawami immisji niebagatelne znaczenie.

Rafał Bujalski | Senior Product Manager LEX Prawo Europejskie

Czytaj więcej w LEX Prawo Europejskie

Tagi:
• LEX Prawo Europejskie