Azbest pod kontrolą! Jak bezpiecznie pracować z tym groźnym materiałem?
Azbest od lat budzi obawy – słusznie, bo jego włókna są wyjątkowo niebezpieczne dla zdrowia. Wdychanie pyłu azbestowego może prowadzić do poważnych chorób układu oddechowego, w tym pylicy azbestowej czy nowotworów. Choć stosowanie azbestu zostało w Polsce zakazane, wciąż pozostaje on obecny w wielu budynkach, instalacjach i urządzeniach. Dlatego tak istotne jest, aby prace związane z jego usuwaniem i zabezpieczaniem były prowadzone w sposób maksymalnie bezpieczny, zgodny z przepisami prawa i zasadami BHP.
Dlaczego azbest jest tak groźny?
Azbest to naturalny minerał o włóknistej strukturze, odporny na ogień, chemikalia i wysokie temperatury. Te właściwości sprawiły, że przez lata stosowano go powszechnie w budownictwie i przemyśle. Niestety, jego mikroskopijne włókna, raz uwolnione do powietrza, mogą być wdychane i osadzać się w płucach. To prowadzi do przewlekłych chorób – od duszności i zmian w płucach, aż po nowotwory złośliwe.
W Polsce całkowity zakaz stosowania wyrobów azbestowych obowiązuje od 1997 roku. Jednak szacuje się, że wciąż w budynkach znajduje się kilka milionów ton tego materiału, m.in. w postaci płyt dachowych, izolacji czy rur.
Praca z azbestem: przepisy i obowiązki pracodawcy - stan obecny i planowane zmiany
Na dziś (przed pełną transpozycją nowych regulacji) prace z materiałami zawierającymi azbest regulują m.in.:
- ustawa z 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest,
- rozporządzenia wykonawcze dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy przy usuwaniu azbestu,
- przepisy Kodeksu pracy i BHP.
Do podstawowych obowiązków pracodawcy należą m.in.:
- Uzyskanie zezwoleń (lub zgłoszeń) tam, gdzie przewidziane są przepisy, na prowadzenie prac związanych z usuwaniem lub zabezpieczaniem wyrobów azbestowych.
- Prowadzenie oceny ryzyka (w tym ocena narażenia na azbest) i dokumentowanie tej oceny, z konsultacją z pracownikami lub ich przedstawicielami.
- Zapewnienie odpowiednich środków ochrony zbiorowej i indywidualnej (np. odzież ochronna, maski z filtrem P3, systemy wentylacji, kontrola pylenia).
- Organizacja strefy pracy, oznakowanie i ograniczenie dostępu osób nieuprawnionych.
- Zapewnienie szkoleń BHP, instruktaży i monitorowania warunków pracy.
- Odpowiednie zapakowanie, transport i utylizacja odpadów zawierających azbest w sposób zgodny z przepisami o odpadach niebezpiecznych.
- Współpraca i zgłaszanie prac do właściwych organów nadzoru (PIP, Sanepid, organy budowlane).
- Ponoszenie odpowiedzialności za skutki nieprzestrzegania przepisów: kary administracyjne, roszczenia pracowników, sankcje karne lub cywilne.
Nowa dyrektywa UE 2023/2668 — główne założenia
W dniu 22 listopada 2023 r. przyjęto Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2668, zmieniającą dotychczasową dyrektywę 2009/148/WE dotyczącą ochrony pracowników przed narażeniem na azbest w miejscu pracy.
Kluczowe cele i założenia tej nowej dyrektywy to m.in.:
- utrzymanie stałego minimalnego poziomu ochrony pracowników w całej UE (państwa członkowskie mogą przyjąć bardziej rygorystyczne przepisy)
- objęcie dyrektywą nie tylko bezpośredniej pracy z azbestem, ale wszystkich prac, w których może wystąpić narażenie (remonty, rozbiórki, gospodarka odpadami itp.)
- rozszerzenie definicji narażenia — także narażenia biernego (pracownicy przebywający w pobliżu stref, gdzie występuje azbest) i narażenia wtórnego (np. przenoszonego na odzieży)
- zobowiązanie państw członkowskich do wdrożenia nowych przepisów do 21 grudnia 2025 r.
Dyrektywa recytuje, że ryzyko azbestowe nie znika wraz z zakazem stosowania nowych wyrobów — nadal konieczna jest staranna ochrona tam, gdzie azbest istnieje w konstrukcjach dolnych lub starych budynkach.
Zobacz poradnik: Nowe przepisy dotyczące azbestu – przewodnik dla pracodawców i pracowników
Organizacja bezpiecznej pracy z azbestem
Prace przy usuwaniu azbestu muszą być prowadzone w sposób kontrolowany. Podstawowe zasady obejmują:
- Minimalizację pylenia – np. poprzez nawilżanie materiału wodą, używanie narzędzi wolnoobrotowych, unikanie cięcia czy łamania płyt.
- Wydzielanie strefy pracy – teren musi być ogrodzony i odpowiednio oznakowany tablicami ostrzegawczymi.
- Kontrolę dostępu – osoby postronne nie mogą mieć wstępu w obszar prowadzonych prac.
- Wentylację i filtrację – w przypadku prac w pomieszczeniach stosuje się wentylatory z filtrami HEPA.
- Bezpieczne pakowanie i transport odpadów – odpady zawierające azbest umieszcza się w szczelnych, oznakowanych workach i przekazuje do specjalistycznych składowisk.
Każdy pracownik usuwający azbest powinien być wyposażony w:
- maskę pełnotwarzową lub półmaskę z filtrem P3,
- odzież ochronną jednorazową (kombinezony z kapturem),
- rękawice ochronne,
- obuwie robocze (najlepiej łatwe do dekontaminacji).
Po zakończeniu pracy odzież jednorazową traktuje się jako odpad niebezpieczny i usuwa razem z azbestem.
Zobacz materiały ze szkolenia: Bezpieczna praca z azbestem
Szkolenia, świadomość i konsekwencje zaniedbań w zakresie pracy z azbestem
Bezpieczeństwo pracy z azbestem w ogromnym stopniu zależy od wiedzy i świadomości pracowników. Dlatego tak ważne są szkolenia BHP, obejmujące nie tylko informacje o właściwościach azbestu i jego wpływie na zdrowie, ale także praktyczne zasady postępowania podczas usuwania materiałów, stosowania środków ochrony czy reagowania w sytuacjach awaryjnych. Tylko dobrze przygotowana kadra jest w stanie skutecznie ograniczyć ryzyko narażenia na pył azbestowy.
Brak szkoleń lub lekceważenie procedur może mieć poważne skutki – od błędów w organizacji pracy, przez niekontrolowane uwolnienie włókien do środowiska, aż po długotrwałe choroby zawodowe pracowników. To także realne konsekwencje prawne i finansowe dla pracodawcy: wysokie kary od PIP i Sanepidu, odpowiedzialność administracyjna, a nawet roszczenia odszkodowawcze ze strony osób narażonych.
Odpowiednia edukacja i nadzór to więc nie tylko formalny obowiązek, ale przede wszystkim skuteczna ochrona zdrowia ludzi i zabezpieczenie firmy przed poważnymi stratami.
